ભગવાન બુદ્ધના પવિત્ર અવશેષો (The Holy Relics of Lord Buddha), જે બૌદ્ધ ધર્મના અનુયાયીઓ માટે આધ્યાત્મિક શ્રદ્ધાનું કેન્દ્ર છે, તાજેતરમાં વિયેતનામમાં (Vietnam) એક મહિનાના પ્રદર્શન બાદ ભારત પરત લાવવામાં આવ્યા છે. આ અવશેષોની વિયેતનામ યાત્રા ભારત (India) અને વિયેતનામ વચ્ચેના ગાઢ સાંસ્કૃતિક, ધાર્મિક અને રાજદ્વારી સંબંધોનું પ્રતિબિંબ છે. 3 જૂનના રોજ આ અવશેષો ભારત પરત પહોંચી ગયા છે અને 4 જૂને, અવશેષો રાષ્ટ્રપતિના કાફલામાં વારાણસી થઈને સારનાથ જશે.
ભગવાન બુદ્ધના પવિત્ર અવશેષો 2 મે, 2025ના રોજ વિયેતનામ મોકલવામાં આવ્યા હતા, જે યુનાઈટેડ નેશન્સ ડે ઓફ વેસાક (United Nations Day of Vesak) (6-8 મે, 2025) ઉજવણીના સંદર્ભમાં એક મહત્વપૂર્ણ આધ્યાત્મિક પહેલ હતી. આ અવશેષો ભારતના સારનાથથી ખાસ ભારતીય વાયુસેનાના વિમાન દ્વારા હો ચી મિન્હ સિટી લઈ જવામાં આવ્યા હતા. આ પ્રદર્શનનો મુખ્ય હેતુ વિયેતનામના લાખો બૌદ્ધ અનુયાયીઓને આ અવશેષોના દર્શન અને વંદનની તક આપવાનો હતો, જે શાંતિ, કરુણા અને સદ્ભાવનાનો સંદેશ ફેલાવે છે. આ ઉપરાંત, આ યાત્રા ભારત અને વિયેતનામ વચ્ચેના ઐતિહાસિક અને આધ્યાત્મિક સંબંધોને મજબૂત કરવાનો એક ભાગ હતો, જે બૌદ્ધ ધર્મના સામાન્ય વારસા પર આધારિત છે.
#WATCH | The Holy Relics of Lord Buddha return to India, after their month-long exposition tour across Vietnam.
— ANI (@ANI) June 2, 2025
Originally scheduled to conclude on 21st May, the exposition was extended until 2nd June upon special request by the Government of Vietnam due to the spiritually… pic.twitter.com/wJFYTzMxb8
આ પવિત્ર અવશેષો વિયેતનામમાં 2 મે થી 2 જૂન, 2025 સુધી પ્રદર્શનમાં રહ્યા અને ત્યારબાદ 2 જૂન, 2025ના રોજ ભારતીય વાયુસેનાના વિમાન દ્વારા દિલ્હી પરત લાવવામાં આવ્યા. મૂળ રૂપે આ પ્રદર્શન 21 મે સુધી ચાલવાનું હતું, પરંતુ વિયેતનામ સરકારના વિશેષ અનુરોધ પર અને શ્રદ્ધાળુઓના વધતા ઉત્સાહને કારણે તેને 2 જૂન સુધી લંબાવવામાં આવ્યું હતું. ત્યારે હવે 3 જૂને આ અવશેષો પરત લાવવામાં આવ્યા છે અને 4 જૂને, અવશેષો રાષ્ટ્રપતિના કાફલામાં વારાણસી થઈને સારનાથ જશે.
વિયેતનામ લઈ જવા માટે ભારત અને વિયેતનામ સરકારે કરી શું શું તૈયારીઓ?
આ અવશેષોની યાત્રા માટે ભારત અને વિયેતનામ સરકારોએ સંયુક્ત રીતે વ્યાપક તૈયારીઓ કરી હતી. ભારતના સાંસ્કૃતિક મંત્રાલય, નેશનલ મ્યુઝિયમ ઓફ ઇન્ડિયા અને ઇન્ટરનેશનલ બુદ્ધિસ્ટ કોન્ફેડરેશન (IBC)ના સહયોગથી આ અવશેષોને સારનાથથી વિયેતનામ લઈ જવામાં આવ્યા. ભારતીય પ્રતિનિધિમંડળનું નેતૃત્વ કેન્દ્રીય લઘુમતી બાબતો અને સંસદીય બાબતોના મંત્રી કિરેન રિજિજુ અને આંધ્રપ્રદેશના પર્યટન અને સંસ્કૃતિ મંત્રી કંદુલા દુર્ગેશે કર્યું હતું, જેમાં વરિષ્ઠ સાધુઓ અને અધિકારીઓ પણ સામેલ હતા.
વિયેતનામમાં, વિયેતનામ બુદ્ધિસ્ટ સંઘ અને સરકારે સ્થાનિક સ્તરે વ્યવસ્થાઓનું આયોજન કર્યું. અવશેષોનું હો ચી મિન્હ સિટીની વિયેતનામ બુદ્ધિસ્ટ યુનિવર્સિટી ખાતે ભવ્ય સ્વાગત કરવામાં આવ્યું, અને ત્યાંથી થાન્હ ટામ પેગોડા ખાતે લઈ જવામાં આવ્યા. પ્રદર્શનનું આયોજન હો ચી મિન્હ સિટી (2-7 મે), તાય નિન્હ, હનોઈ અને હા નામમાં કરવામાં આવ્યું હતું. આ ઉપરાંત, IBC દ્વારા જાતક કથાઓ, બુદ્ધની મૂર્તિઓ અને ભારત-વિયેતનામના બૌદ્ધ કલાકૃતિઓનું પ્રદર્શન પણ આયોજિત કરવામાં આવ્યું હતું.
વિયેતનામમાં પ્રદર્શનમાં આ અવશેષો જોવા કેટલા લોકો આવ્યા?
વિયેતનામમાં આ અવશેષોના પ્રદર્શન દરમિયાન 1.5 કરોડથી વધુ શ્રદ્ધાળુઓએ દર્શન અને વંદન કર્યા. આ પ્રદર્શનએ વિયેતનામમાં એક અભૂતપૂર્વ આધ્યાત્મિક ઉત્સાહ પેદા કર્યો, અને લાખો લોકો દરરોજ સવારથી આ અવશેષોની ઝાંખી મેળવવા ઉમટી પડ્યા. આ પ્રદર્શન દક્ષિણથી ઉત્તર વિયેતનામના નવ શહેરોમાં યોજાયું, જેમાં થાન્હ ટામ મઠ, ટ્રક લામ બૌદ્ધ મઠ અને અન્ય પવિત્ર સ્થળોનો સમાવેશ થતો હતો.
આ અવશેષો ક્યારે મળ્યા? શું છે તેનું મહત્વ?
ભગવાન બુદ્ધના અવશેષો, જેમાં તેમના અસ્થિ અવશેષો અને તેમના શિષ્યોના અવશેષોનો સમાવેશ થાય છે, 19મી સદીમાં બ્રિટિશ પુરાતત્વવિદો દ્વારા ભારતના વિવિધ સ્થળોએ ખોદકામ દરમિયાન પ્રાપ્ત થયા હતા. ભગવાન બુદ્ધની (શાક્યમુનિ) ખોપરીના હાડકાના એક ભાગ સહિત પવિત્ર અવશેષો, 1898માં કપિલવસ્તુ ખાતે ભારત-નેપાળ સરહદ નજીક બ્રિટિશ પુરાતત્વવિદ્ વિલિયમ ક્લાક્સટન પપ્પે દ્વારા કરાયેલ ખોદકામમાં મળી આવ્યા હતા.
આ અવશેષો 1997માં થાઈ કારીગરો દ્વારા બાંધવામાં આવેલા સોનાના ઢોળવાળા સ્તૂપમાં રાખવામાં આવ્યા છે, જેની ટોચ પર 109 ગ્રામ સોનું છે – જે ભગવાન બુદ્ધ પ્રત્યે વૈશ્વિક આદરનો પુરાવો છે. આ અવશેષો બૌદ્ધ ધર્મના અનુયાયીઓ માટે અત્યંત પવિત્ર છે, કારણ કે તે ભગવાન બુદ્ધની શાંતિ, કરુણા અને ધર્મની શીખનું પ્રતીક છે. તેમનું પ્રદર્શન બૌદ્ધ ધર્મના સંદેશને વિશ્વભરમાં ફેલાવવાનો અને લોકોમાં આધ્યાત્મિક જાગૃતિ લાવવાનો એક માધ્યમ છે.
આ યાત્રાએ બંને દેશોના સંસ્કૃતિક સંબંધોને બનાવ્યા ગાઢ
ભગવાન બુદ્ધના અવશેષોની વિયેતનામ યાત્રાએ બંને દેશો વચ્ચેના સાંસ્કૃતિક અને આધ્યાત્મિક સંબંધોને વધુ ગાઢ બનાવ્યા છે. ભારતના રાજદૂત સંદીપ આર્યાએ જણાવ્યું હતું કે, “ભારતને બુદ્ધની ભૂમિ તરીકે જોવામાં આવે છે, અને બૌદ્ધ ધર્મ ભારત-વિયેતનામ સંબંધોનો મુખ્ય આધાર છે.” આ પ્રદર્શનથી બંને દેશોના લોકો વચ્ચેના સંબંધોને વધુ મજબૂતી મળી છે, જે ભવિષ્યમાં વેપાર, રોકાણ અને રાજદ્વારી સહયોગને પણ પ્રોત્સાહન આપશે.
વિયેતનામના રાષ્ટ્રપતિ લુઓંગ કુઓંગે આ પહેલને આવકારી અને તેને બંને દેશો વચ્ચેના આધ્યાત્મિક અને સાંસ્કૃતિક સંબંધોને મજબૂત કરવાનું એક મહત્વપૂર્ણ પગલું ગણાવ્યું. કેન્દ્રીય મંત્રી કિરેન રિજિજુએ ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, “આ અવશેષોની યાત્રાએ લાખો લોકોના હૃદયને સ્પર્શ્યું છે અને ભારતના શાંતિના સંદેશને વિશ્વભરમાં ફેલાવ્યો છે.” આ ઘટનાએ ભારતની નરમ શક્તિ (soft power) તરીકે બૌદ્ધ ધર્મના ઉપયોગને વધુ ઉજાગર કર્યો છે, જે ભવિષ્યમાં દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયામાં ભારતના પ્રભાવને વધારશે.
ભગવાન બુદ્ધના પવિત્ર અવશેષોની વિયેતનામ યાત્રા એ ભારત અને વિયેતનામ વચ્ચેના ઐતિહાસિક અને આધ્યાત્મિક સંબંધોનું એક શક્તિશાળી પ્રતીક છે. આ યાત્રાએ ન માત્ર લાખો શ્રદ્ધાળુઓને આધ્યાત્મિક રીતે જોડ્યા, પરંતુ બંને દેશો વચ્ચેના સાંસ્કૃતિક, રાજદ્વારી અને આર્થિક સંબંધોને પણ નવી ઊંચાઈઓ આપી. આવા પ્રયાસો ભવિષ્યમાં બૌદ્ધ ધર્મના સંદેશને વૈશ્વિક સ્તરે ફેલાવવામાં અને ભારતને વૈશ્વિક સોફ્ટ પાવર તરીકે મજબૂત કરવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવશે.
