અંદામાન અને નિકોબારના ટાપુઓ દુનિયાભર માટે એક આકર્ષણનું કેન્દ્ર રહ્યા છે. પરંતુ ત્યાં આવેલો સેંટિનલ ટાપુ (North Sentinel Island) પણ ચર્ચાનું કેન્દ્ર રહ્યો છે. તે ટાપુ પોતાની પ્રાકૃતિક સુંદરતા માટે તો વખણાય જ છે, પરંતુ તેનાથી વધારે તે ત્યાં વસ્તી સેંટિનલી જનજાતિ (Sentinelese Tribe) માટે જાણીતો છે. આ વિસ્તારમાં વિશ્વની સૌથી ગુપ્ત અને દુનિયાથી અલિપ્ત જનજાતિ જોવા મળે છે. જોકે, તેના વિશે એટલી માહિતી સામે આવી શકી નથી. કારણ કે, આજ સુધી તે જનજાતિ સાથે દુનિયાનો કોઈ સંપર્ક થયો નથી. જો સંપર્ક થાય પણ છે તો તે મૂળનીવાસીઓનું વલણ હંમેશા આક્રમક જોવા મળ્યું છે.
આ લેખમાં આપણે ભારતના અંદામાન અને નિકોબાર દ્વીપસમૂહના એક રહસ્યમય અને અલગ-થલગ ભાગ, નોર્થ સેંટિનલ ટાપુ અને ત્યાં રહેતી સેંટિનલી જનજાતિ વિશે વિગતવાર ચર્ચા કરીશું. તાજેતરમાં એક અમેરિકી યુટ્યુબર મિખાઇલો વિક્ટોરોવિચ પોલ્યાકોવની (Mykhailo Viktorovych Polyakov) ધરપકડે આ ટાપુને ફરી એકવાર ચર્ચામાં લાવ્યો છે. આ ઘટનાએ વિશ્વનું ધ્યાન આ અનોખા સમુદાય અને તેની રક્ષણાત્મક નીતિઓ તરફ ખેંચ્યું છે.
તાજેતરમાં અમેરિકી યુટ્યુબરની ધરપકડ
તાજેતરમાં 24 વર્ષીય અમેરિકી યુટ્યુબર મિખાઇલો વિક્ટોરોવિચ પોલ્યાકોવે નોર્થ સેંટિનલ ટાપુ પર ગેરકાયદેસર પ્રવેશ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. જેના કારણે તેની ધરપકડ કરવામાં આવી છે. આ ઘટના 29 માર્ચ, 2025ના રોજ બની હતી. જ્યારે પોલ્યાકોવ એક નાની રબર બોટમાં ટાપુના ઉત્તર-પૂર્વ કિનારે પહોંચ્યો હતો. તેણે સેંટિનલી જનજાતિનું ધ્યાન આકર્ષિત કરવા માટે સીટી વગાડી અને ત્યાં નાળિયેર પાણી અને ડાયેટ કોકની બોટલ છોડી દીધી હતી. જોકે, તે સીધા સંપર્કમાં આવ્યો ન હતો અને પાછો ફર્યો હતો. પરંતુ સ્થાનિક માછીમારોની જાણકારીના આધારે તેને અંદામાન પોલીસે પકડી લીધો હતો.
પોલ્યાકોવ એક ટ્રાવેલ વ્લોગર છે, જે તેની યુટ્યુબ ચેનલ ‘Neo-Orientalist’ પર જોખમી સ્થળોની મુલાકાતોના વિડીયો પોસ્ટ કરે છે. તેણે અગાઉ તાલિબાન-નિયંત્રિત અફઘાનિસ્તાનની મુલાકાત લીધી હતી. આ ઘટનામાં તેણે GoPro કેમેરાથી ફૂટેજ રેકોર્ડ કર્યું હતું, જે અંદામાન પોલીસે જપ્ત કર્યું છે. તેને 3થી 8 વર્ષની જેલની સજા થવાની સંભાવના છે.
આ ઘટનાને ‘બેદરકારી અને મૂર્ખામીભરી’ ગણાવતા સર્વાઇવલ ઇન્ટરનેશનલના ડિરેક્ટર કેરોલિન પિયર્સે જણાવ્યું છે કે, આવા પ્રયાસો માત્ર ઘૂસણખોરના જીવનને જ જોખમમાં નથી મૂકતા, પરંતુ સમગ્ર જનજાતિના અસ્તિત્વને પણ ભયમાં મૂકે છે. ડાયેટ કોક જેવી વસ્તુઓ જનજાતિ માટે અજાણી છે અને તેમાંથી ફેલાતા સૂક્ષ્મજંતુઓ જનજાતિ માટે ઘાતક સાબિત થઈ શકે છે.
નોર્થ સેંટિયલ ટાપુની રહસ્યમય દુનિયા…
નોર્થ સેંટિનલ ટાપુ ભારતના અંદામાન અને નિકોબાર દ્વીપસમૂહમાં આવેલો એક નાનો પરંતુ અત્યંત મહત્વપૂર્ણ ટાપુ છે. આ ટાપુ લગભગ 59.67 ચોરસ કિલોમીટરના વિસ્તારમાં ફેલાયેલો છે અને તેની આસપાસ ગાઢ જંગલો અને પ્રવાલ ભીંગડાઓ (coral reefs) આવેલા છે. આ ટાપુ બંગાળની ખાડીમાં સ્થિત છે અને તેની ભૌગોલિક સ્થિતિ તેને બાહ્ય દુનિયાથી અલગ રાખવામાં મદદ કરે છે. ભારત સરકારે આ ટાપુને સંપૂર્ણપણે પ્રતિબંધિત વિસ્તાર જાહેર કર્યો છે. જેનો અર્થ એ છે કે કોઈપણ વ્યક્તિ, ભારતીય હોય કે વિદેશી, આ ટાપુની 5 નોટિકલ માઈલની (9 કિલોમીટર) ત્રિજ્યામાં પ્રવેશી શકે નહીં.
આ ટાપુનું મુખ્ય આકર્ષણ અને રહસ્ય તેના રહેવાસીઓ સેંટિનલી જનજાતિ છે. આ જનજાતિ વિશ્વના સૌથી અલગ-થલગ અને અસંપર્કિત (uncontacted) સમુદાયોમાની એક છે. એવું માનવામાં આવે છે કે, આ જનજાતિ છેલ્લા 60,000 વર્ષથી આ ટાપુ પર રહે છે અને આધુનિક સભ્યતા સાથે તેનો કોઈ સંપર્ક નથી. તેમની આ આગવી જીવનશૈલી અને બાહ્ય દુનિયા પ્રત્યેની આક્રમક વિરોધીતાને કારણે આ ટાપુ અને તેના રહેવાસીઓ વિશ્વભરમાં ચર્ચાનો વિષય બન્યા છે.
સેંટિનલી જનજાતિ
સેંટિનલી જનજાતિ એક એવો સમુદાય છે, જેના વિશે ખૂબ જ ઓછી માહિતી ઉપલબ્ધ છે. તેમની વસ્તીનો અંદાજ 50થી 200 અથવા તો 500 સુધીના વ્યક્તિઓની વચ્ચે હોવાનું માનવામાં આવે છે, પરંતુ આ ચોક્કસ આંકડો નથી. કારણ કે તેમની સાથે સીધો સંપર્ક શક્ય નથી. આ જનજાતિ શિકારી-સંગ્રહકર્તા (hunter-gatherer) જીવનશૈલી અપનાવે છે, જેમાં તેઓ માછલીઓનો શિકાર કરે છે, જંગલમાંથી ખોરાક એકત્ર કરે છે અને સરળ ઝૂંપડીઓ બનાવીને રહે છે. તેઓ તીર-કમાન, ભાલા અને અન્ય પ્રાચીન હથિયારોનો ઉપયોગ કરે છે, જે તેમની પ્રાચીન સંસ્કૃતિનો પુરાવો છે.
સેંટિનલીઓની ભાષા પણ એક રહસ્ય છે. તે અન્ય કોઈ જાણીતી ભાષા સાથે સંબંધિત નથી અને તેને અવર્ગીકૃત (unclassified) ગણવામાં આવે છે. તેમની સંસ્કૃતિ, ધાર્મિક વિશ્વાસો અને સામાજિક રચના વિશે કોઈ ચોક્કસ માહિતી નથી, કારણ કે તેઓ બાહ્ય લોકો સાથે કોઈપણ પ્રકારના સંવાદનો સ્વીકાર કરતા નથી. તેઓ બાહ્ય દુનિયાને ખતરો માને છે અને કોઈપણ ઘૂસણખોરને તીર-કમાનથી હુમલો કરીને દૂર રાખે છે.
આ જનજાતિનું અસ્તિત્વ આધુનિક વિશ્વ માટે એક પડકાર અને આશ્ચર્ય બંને છે. તેમની અલગ-થલગ જીવનશૈલીને જાળવી રાખવા માટે ભારત સરકારે 1956ના અંદામાન અને નિકોબાર દ્વીપસમૂહ (આદિવાસી જનજાતિઓનું રક્ષણ) નિયમન (Andaman and Nicobar Islands Protection of Aboriginal Tribes Regulation) હેઠળ આ ટાપુને સંપૂર્ણપણે સુરક્ષિત કર્યો છે.
ટાપુનું ભૌગોલિક-ઐતિહાસિક મહત્વ
નોર્થ સેંટિનલ ટાપુ અંદમાન દ્વીપસમૂહના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલો છે અને તે પોર્ટ બ્લેયરથી (અંદમાનની રાજધાની) લગભગ 36 કિલોમીટર દૂર છે. આ ટાપુનું કદ મેનહટન ટાપુ જેટલું છે, પરંતુ તેની ગાઢ વનસ્પતિ અને પ્રવાલ ભીંગડાઓ તેને બાહ્ય દુનિયાથી અલગ રાખે છે. ઐતિહાસિક રીતે અંદમાન દ્વીપસમૂહોને બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન એક કેદખાના (penal colony) તરીકે ઉપયોગમાં લેવાતા હતા. પરંતુ સેંટિનલી જનજાતિ પર આનો કોઈ પ્રભાવ પડ્યો નથી.
એવું માનવામાં આવે છે કે, સેંટિનલીઓ પેલિયોલિથિક (Paleolithic) યુગથી આ ટાપુ પર રહે છે અને તેઓ આફ્રિકાથી બહાર નીકળેલા પ્રારંભિક માનવોના વંશજો હોય શકે છે. તેમની આનુવંશિક રચના અને જીવનશૈલી આ દાવાને સમર્થન આપે છે, પરંતુ તેમના પર સીધો અભ્યાસ શક્ય ન હોવાથી આ બાબત હજુ પણ અનિશ્ચિત છે.
આ ટાપુનું વ્યૂહાત્મક મહત્વ પણ ઓછું નથી. અંદામાન અને નિકોબાર દ્વીપસમૂહ એશિયાના મુખ્ય શિપિંગ માર્ગો પર સ્થિત છે અને ભારત સરકાર આ વિસ્તારમાં હવાઈ અને નૌકા સેના બેઝ બનાવવાની યોજના ધરાવે છે. જોકે, સેંટિનલ ટાપુને આવા કોઈ વિકાસથી દૂર રાખવામાં આવ્યું છે.
સેંટિનલી જનજાતિનું રક્ષણ
ભારત સરકારે સેંટિનલી જનજાતિના રક્ષણ માટે કડક કાયદાઓ ઘડ્યા છે. આ જનજાતિને બાહ્ય રોગોથી બચાવવા અને તેમની સંસ્કૃતિને અકબંધ રાખવા માટે ટાપુની આસપાસ 5 નોટિકલ માઈલનો પ્રતિબંધિત વિસ્તાર જાહેર કરવામાં આવ્યો છે. આ નીતિનું મુખ્ય કારણ એ છે કે, સેંટિનલીઓને આધુનિક રોગો (જેમ કે ફ્લૂ અને ઓરી) સામે કોઈ રોગપ્રતિકારક શક્તિ મળી નથી અને બાહ્ય સંપર્કથી તેમની સંપૂર્ણ વસ્તી નાશ પામી શકે છે.
આ ઉપરાંત, સેંટિનલીઓએ પોતાની અલગતાને જાળવી રાખવાની ઇચ્છા સ્પષ્ટપણે દર્શાવી છે. તેઓ બાહ્ય લોકો પ્રત્યે આક્રમક વલણ અપનાવે છે અને કોઈપણ ઘૂસણખોરને હટાવવા માટે હથિયારોનો ઉપયોગ કરે છે. ભારત સરકાર આ ઇચ્છાને માન આપે છે અને તેમના અધિકારોનું રક્ષણ કરે છે. ભારતીય નૌસેના આ ટાપુની આસપાસ નિયમિત પેટ્રોલિંગ કરે છે. જેથી કોઈ અનધિકૃત પ્રવેશ ન થાય.
2018માં ઈસાઈ મિશનરીની થઈ હતી હત્યા
સેંટિનલ ટાપુની ચર્ચા 2018માં પણ થઈ હતી, જ્યારે અમેરિકી ખ્રિસ્તી મિશનરી જોન એલન ચાઉએ ટાપુ પર પ્રવેશવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. ફોર્બ્સ ન્યૂઝે આ ઘટના પર એક વિગતવાર લેખ પ્રકાશિત કર્યો હતો. જેમાં ચાઉના ઉદ્દેશ્યો અને તેના દુ:ખદ અંતની વાત કરવામાં આવી હતી.
27 વર્ષીય ચાઉ એક ખ્રિસ્તી મિશનરી હતો. તેનો ઉદ્દેશ્ય સેંટિનલીઓને ખ્રિસ્તી પંથમાં પરિવર્તિત કરવાનો હતો. તેણે 14 નવેમ્બર, 2018ના રોજ સ્થાનિક માછીમારોને $350 આપીને ટાપુની નજીક પહોંચવાની વ્યવસ્થા કરી. તેણે એક કાયક (kayak) દ્વારા ટાપુ પર પહોંચવાનો પ્રયાસ કર્યો અને ભેટ તરીકે ફૂટબોલ અને માછલીઓ સાથે લઈ ગયો. જોકે, 16 નવેમ્બરે તેના બીજા પ્રયાસ દરમિયાન સેંટિનલીઓએ તેના પર તીરોથી હુમલો કર્યો અને તેનું મૃત્યુ થયું. માછીમારોએ જણાવ્યું કે, તેમણે ચાઉના શરીરને દરિયાકિનારે ખેંચાતું જોયું હતું. આ ઘટનાએ વિશ્વભરમાં હલચલ મચાવી હતી અને સેંટિનલીઓની આક્રમકતા તેમજ તેમની અલગતા જાળવવાની ઇચ્છાને રેખાંકિત કરી હતી.આ ઘટનાએ સેંટિનલ ટાપુના કાયદાકીય રક્ષણની જરૂરિયાત પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો હતો.
અન્ય ઘટનાઓ, જેમાં દેખાઈ હતી જનજાતિની આક્રમકતા
સેંટિનલી જનજાતિની બાહ્ય લોકો પ્રત્યેની આક્રમકતા નવી નથી. 2006માં બે ભારતીય માછીમારોની નાવ આકસ્મિક રીતે ટાપુના કિનારે લાગી ગઈ હતી. સેંટિનલીઓએ તેમના પર હુમલો કરીને તેમનું મૃત્યુ નીપજાવ્યું હતું. 2004માં એશિયાઈ સુનામી પછી જ્યારે ભારત સરકારે હેલિકોપ્ટરથી તેમની સ્થિતિ વિશેની તપાસ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો, ત્યારે એક સેંટિનલી વ્યક્તિએ હેલિકોપ્ટર પર તીર ચલાવ્યું હતું. આ ઘટનાઓ સ્પષ્ટ કરે છે કે તેઓ બાહ્ય હસ્તક્ષેપને સ્વીકારતા નથી.
સંપર્કના પ્રયાસો અને હુમલાઓ
વૈજ્ઞાનિકો, યાત્રિકો અને સરકારે અનેક વખત સેંટિનેલી લોકો સાથે સંપર્ક કરવાના પ્રયાસો કર્યા હતા. પરંતુ તે તમામ પ્રયાસો નિષ્ફળ રહ્યા હતા. કારણે કે, જનજાતિ લોકો તેને માત્ર એક જોખમ તરીકે જોતાં હતા. તેઓ ભયભીત થઈને સીધો હુમલો કરવા લાગતાં હતા અને ઘૂસણખોરોને ખદેડી મૂકવા માટે કમર કસી લેતા હતા. જનજાતિ સાથેના સંપર્કો વિશેનો ઇતિહાસ મુદ્દાસર સમજવા પ્રયાસ કરીશું.
1880માં બ્રિટિશ શાસન દ્વારા થયેલો પ્રયાસ
1880માં બ્રિટિશ શાસનના અંદામાન અને નિકોબાર ટાપુના બ્રિટિશ વહીવટદાર મોરિસ વિડાલ પોર્ટમેને સેંટિનલી લોકો સાથે સંપર્ક સ્થાપિત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. પોર્ટમેન અને તેની ટુકડી ઉત્તર સેંટિનલ ટાપુ પર ઉતરી હતી. તેઓ સેંટિનલ લોકોના રહેઠાણ તરફ ગયા હતા. જ્યાં જોવા મળ્યું હતું કે, તેઓ ઝૂંપડીઓ બનાવીને રહેતા હતા અને બધી જ ઝૂંપડીમાં બહાર આગ સળગતી રહેતી હતી. અંગ્રેજોના આગમનના કારણે જનજાતિ સમુદાય ડરીને ભાગવા લાગ્યો હતો. પરંતુ એક વૃદ્ધ દંપત્તિ અને 4 બાળકો ભાગી શક્યા નહોતા.
જે બાદ અંગ્રેજોએ વૃદ્ધ દંપત્તિ અને 4 બાળકોને લઈને પોર્ટ બ્લેયર તરફ આવવાનું શરૂ કર્યું હતું. તેમને પોર્ટ બ્લેયર લઈ જવામાં આવ્યા હતા અને બ્રિટિશ શાસનના દેખરેખ હેઠળ જનજાતિ સમુદાયના તે સભ્યોને રાખવામાં આવ્યા હતા. થોડા જ સમયમાં વૃદ્ધ દંપત્તિનું અગમ્ય કારણોસર મૃત્યુ થયું હતું. બ્રિટિશ અધિકારીઓને સમજાઈ ગયું હતું કે, બાળકો પણ બીમાર થઈ શકે છે, તેથી તેમણે બાળકોને ભેટસોગાદો આપીને પરત ટાપુ પર છોડી દીધા હતા. જનજાતિ સમુદાય માટે આ સૌથી ખરાબ અનુભવ હતો અને ત્યારબાદ જનજાતિ સમુદાયે આઉટસાઇડર્સ પર વધુ આક્રમકતા દાખવવાનું શરૂ કરી દીધું હતું.
1967માં ભારત સરકાર દ્વારા પ્રયાસ
1947માં ભારત સ્વતંત્ર થયા બાદ અંદામાન અને નિકોબાર ટાપુઓ ભારતનો ભાગ બન્યા હતા. ત્યારબાદ 1967માં ભારત સરકારે જનજાતિ સમુદાય સાથે સંપર્ક સ્થાપવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. સરકારે એક ટુકડી તે તરફ મોકલી હતી. જેમાં માનવવૈજ્ઞાનિકો, સૈનિકો અને પોલીસના જવાનો સાથે હતા. તેમણે ખાદ્ય પદાર્થો, કપડાં અને અન્ય ભેટસોગાદો સાથે ટાપુ પર જવાનો નિર્ણય કર્યો હતો. તેઓ પહોંચ્યા હતા અને પહેલા દિવસે તેમણે જોયું હતું કે, તેમને જોઈને જ જનજાતિના લોકો નાસવા માંડતા હતા.
જ્યારે બીજા દિવસે ટુકડી ત્યાં પહોંચી તો જનજાતિના લોકો હુમલો કરવા માટે તૈયાર થઈ ગયા હતા. તેમણે લાકડાના ભાલા અને તિરો વડે ટુકડી પર હુમલો કરી દીધો હતો, જેથી ટુકડીને પરત ફરવાની ફરજ પડી હતી. આ સાથે જ ખાદ્ય પદાર્થો અને ભેટસોગાદો પણ જનજાતિના સભ્યોએ લીધા ન હતા.
1990ના દાયકામાં શાંતિપૂર્ણ પ્રયાસ
ટાપુ રહેતા જનજાતિ સમુદાય સાથેની મોટાભાગની ક્રિયા-પ્રતિક્રિયાઓ આક્રમક રહી હોવા છતાં, કેટલાક શાંતિપૂર્ણ સંપર્કોનું દસ્તાવેજીકરણ પણ કરવામાં આવ્યું છે. 1990ના દાયકાની શરૂઆતમાં ભારતીય માનવશાસ્ત્રીઓ ત્રિલોકનાથ પંડિત અને મધુમાલા ચટ્ટોપાધ્યાયે સાવચેતીભર્યા સંપર્ક શરૂ કર્યા હતા અને આદિજાતિઓને નારિયેળ ભેટ આપી શકવા સફળ બન્યા હતા. જોકે, આ સંપર્ક ક્યારેય નિયમિત વાતચીતમાં વિકસિત થઈ શક્યો નહીં. અંતિમ પ્રયાસ 1996માં થયો હોવાનું કહેવાય છે. ત્યારબાદથી લઈને આજ સુધી આ જનજાતિએ કોઈપણ બહારી માણસ સાથે સંપર્ક નથી કર્યો.
સાંસ્કૃતિક અને વૈજ્ઞાનિક મહત્વ
સેંટિનલી જનજાતિ માનવશાસ્ત્રીઓ (anthropologists) અને વૈજ્ઞાનિકો માટે એક જીવંત પ્રયોગશાળા જેવી છે. તેમની જીવનશૈલી આધુનિક માનવોના પૂર્વજોના જીવનની ઝાંખી આપે છે. જોકે, તેમની સાથે સંપર્ક ન કરવાની નીતિને કારણે તેમના પર સીધો અભ્યાસ શક્ય નથી. તેમની આનુવંશિક રચના અને ભાષા પર અભ્યાસ માનવ ઉત્ક્રાંતિના ઘણા પ્રશ્નોના જવાબ આપી શકે છે, પરંતુ આવા અભ્યાસો નૈતિકતા અને કાયદાકીય મર્યાદાઓને કારણે શક્ય નથી.
સાંસ્કૃતિક રીતે, સેંટિનલીઓ વિશ્વના છેલ્લા કેટલાક અસંપર્કિત જનજાતિઓમાંનું એક સમૂહ છે. તેમનું અસ્તિત્વ આધુનિક સંસ્કૃતિના વિસ્તરણની વચ્ચે પણ પ્રાચીન જીવનશૈલીનું જીવંત ઉદાહરણ છે.
નોર્થ સેંટિનલ ટાપુ અને સેંટિનલી જનજાતિ વિશ્વના સૌથી રહસ્યમય અને સુરક્ષિત સમુદાયોમાંનું એક છે. 2025માં મિખાઇલો પોલ્યાકોવની ઘટના અને 2018માં જોન એલન ચાઉનું મૃત્યુ આ ટાપુના મહત્વ અને તેના રક્ષણની જરૂરિયાતને રેખાંકિત કરે છે. ભારત સરકારની નીતિઓ અને સેંટિનલીઓની આક્રમકતા બંને એ વાતની પુષ્ટિ કરે છે કે, આ જનજાતિને એકલી છોડવી જ શ્રેષ્ઠ છે. તેમનું અસ્તિત્વ માનવ સંસ્કૃતિની વિવિધતા અને ટકાઉપણાનું પ્રતીક છે, જેને આધુનિક દખલથી બચાવવું જરૂરી છે.
