અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે (Donald Trump) ભારત સહિત અનેક દેશો પર રેસિપ્રોકલ ટેરિફ (Reciprocal Tariff) લાદવાની જાહેરાત કરી છે, જેના કારણે વૈશ્વિક અને ભારતીય અર્થતંત્રમાં ચિંતાનું મોજું ફરી વળ્યું છે. ટ્રમ્પે 2 એપ્રિલ, 2025થી ભારત પર 26% રેસિપ્રોકલ ટેરિફ લાગુ કરવાનો નિર્ણય જાહેર કર્યો, જેમાં ખાસ કરીને ઓટો સેક્ટર પર 25% ટેરિફ તાત્કાલિક અસરથી અમલમાં મૂકાયો છે. આ નિર્ણયની ભારતના વેપાર, અર્થતંત્ર અને સ્ટોક માર્કેટ સહિત વિવિધ ક્ષેત્રો પર અસર થવાની સંભાવનાઓ છે.
ટેરિફ એટલે આયાતી માલ પર લગાવવામાં આવતો કર, જ્યારે રેસિપ્રોકલ ટેરિફ એટલે કોઈ દેશ અમેરિકન માલ પર જેટલો ટેરિફ લગાવે છે, તેના જવાબમાં અમેરિકા તે દેશના માલ પર સમાન અથવા આંશિક ટેરિફ લગાવે છે; ટ્રમ્પે આ ટેરિફને 50% ઘટાડીને લાદ્યો છે, જેને ‘ડિસ્કાઉન્ટેડ’ કહેવામાં આવે છે. ભારત પર 26% ટેરિફ લાગુ થશે, જે 9 એપ્રિલથી અમલમાં આવશે, જ્યારે ઓટોમોબાઈલ સેક્ટર પર 25% ટેરિફ તાત્કાલિક અસરથી શરૂ થઈ ગયો છે.
ટેરિફ લાદતી વખતે ટ્રમ્પે ભારત વિશે શું કહ્યું?
ટ્રમ્પે તેમના ‘લિબરેશન ડે’ સંબોધનમાં ભારતને ‘ટેરિફ કિંગ’ ગણાવ્યું અને કહ્યું, “ભારત અમારા ઉત્પાદનો પર 52% ટેરિફ લગાવે છે, જ્યારે અમે તેમના માલ પર લગભગ કંઈ નથી લગાવતા. હવે અમે તેમને 26% ડિસ્કાઉન્ટેડ ટેરિફ લગાવીશું, જે હજુ પણ તેમના દરનો અડધો છે.” તેમણે ભારતની વેપાર નીતિઓને ‘અન્યાયી’ ગણાવી અને ઉદાહરણ આપ્યું કે ભારત અમેરિકન મોટરસાઈકલ પર 70% ટેરિફ લગાવે છે, જ્યારે અમેરિકા ભારતીય વાહનો પર માત્ર 2.5% લગાવે છે.
રેસિપ્રોકલ ટેરિફની ભારત પર અસરો
આ ટેરિફથી ભારતના મુખ્ય નિકાસ ક્ષેત્રો જેમ કે ઓટોમોબાઈલ, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, ઝવેરાત, કાપડ અને કૃષિ ઉત્પાદનો પર ગંભીર અસર પડશે. એક અહેવાલ મુજબ, ભારતની અમેરિકા સાથેની $77.5 બિલિયનની વાર્ષિક નિકાસમાંથી $3.1 બિલિયનથી $7 બિલિયન સુધીનું નુકસાન થઈ શકે છે. ખાસ કરીને ઓટો સેક્ટરમાં, જ્યાં 25% ટેરિફ તાત્કાલિક અસરથી લાગુ થયો છે, ટાટા મોટર્સ અને સોના કોમસ્ટાર જેવી કંપનીઓને નોંધપાત્ર નુકસાન થશે, કારણ કે તેમના ઉત્પાદનો અમેરિકન બજારમાં મોંઘા થશે.
જોકે, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ સેક્ટરને આ ટેરિફમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવી છે. આ મુક્તિને ભારતીય ફાર્મા ઉદ્યોગે આવકારી છે, પરંતુ અન્ય ક્ષેત્રો જેમ કે કૃષિ (ખાસ કરીને માછલી, માંસ અને પ્રોસેસ્ડ સી-ફૂડ) પર 27.83% ટેરિફનો ભાર પડશે. આ ટેરિફથી રૂપિયા પર દબાણ વધશે અને આયાત ખર્ચમાં વધારો ફુગાવાને વેગ આપી શકે છે. બીજી તરફ, ચીન પર 54% ટેરિફની તુલનામાં ભારતનો 26% ટેરિફ ઓછો છે, જે ભારતને ચીનના વિકલ્પ તરીકે અમેરિકન બજારમાં સ્થાન આપી શકે છે.
સ્ટોક માર્કેટ પર કેવી થઈ રહી છે અસર?
2 એપ્રિલે સેન્સેક્સ 900 પોઈન્ટથી વધુ ગગડ્યો અને નિફ્ટી 23,350થી નીચે ગયો છે. ઓટો સેક્ટરમાં ટાટા મોટર્સના શેરમાં 5% અને સોના કોમસ્ટારમાં 4%નો ઘટાડો થયો, જ્યારે ફાર્મા કંપનીઓ જેમ કે સન ફાર્મા અને ડૉ. રેડ્ડીઝમાં 3-5%ની તેજી જોવા મળી. 3 એપ્રિલે બજારમાં અસ્થિરતા ચાલુ છે, પરંતુ રોકાણકારો ટૂંકા ગાળાના ઘટાડાને વધુ ગંભીરતાથી લઈ રહ્યા નથી.
નિષ્ણાતોનું શું માનવું છે?
ઇન્ડિયા ટુડેના અહેવાલ અનુસાર બ્લૂમબર્ગ ઇકોનોમિક્સના મતે, ભારતનો અમેરિકા સાથે ટેરિફમાં મોટો તફાવત છે, જેનો અર્થ એ થાય કે તે ભારતીય માલ પર અમેરિકા દ્વારા લગાવવામાં આવતા ટેરિફ કરતા યુએસ ઉત્પાદનો પર ઘણી વધારે આયાત ડ્યુટી વસૂલ કરે છે.
ડોઇશ બેંકના વિશ્લેષકોએ નોંધ્યું છે કે ભારત દ્વારા યુએસ માલ પર લાદવામાં આવતી આયાત જકાત, ભારતીય ઉત્પાદનો પર યુએસ દ્વારા લાદવામાં આવતી જકાત કરતા સરેરાશ 10 ટકા વધુ છે. મોર્ગન સ્ટેનલીનો અભ્યાસ દર્શાવે છે કે જો અમેરિકા ટેરિફ ગેપ ઘટાડવાની તેની યોજના સાથે આગળ વધે છે, તો ભારત અને થાઇલેન્ડ પર ટેરિફ 4થી 6 ટકા વધી શકે છે.
ટાઈમ્સ ઓફ ઇન્ડિયાના અહેવાલ અનુસાર પ્રખ્યાત કૃષિ અર્થશાસ્ત્રી અશોક ગુલાટીએ કરેલ વિશ્લેષણ જણાવે છે કે ભારતને ફાયદો છે કારણ કે હરીફ દેશો ઊંચા ટેરિફ દરોનો સામનો કરી રહ્યા છે. ગુલાટીએ જણાવ્યું હતું કે ટ્રમ્પ વહીવટીતંત્ર દ્વારા ભારતીય ઉત્પાદનો પર 26 ટકા ‘કન્સેશનલ રિપ્રોસિપલ ટેરિફ’ લાગુ કરવાથી મુખ્ય કૃષિ નિકાસ, ખાસ કરીને સીફૂડ અને ચોખા પર મર્યાદિત અસર પડશે.
ભારતીય ફાર્માસ્યુટિકલ એલાયન્સે ગુરુવારે અમેરિકાના ફાર્માસ્યુટિકલ્સને તેની ટેરિફ યાદીમાંથી બહાર રાખવાના નિર્ણય પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો. સેક્રેટરી જનરલ સુદર્શન જૈને મિશન 500 દ્વારા ભારત-અમેરિકા વાણિજ્યિક સંબંધોને મજબૂત બનાવવા પર પ્રકાશ પાડ્યો, જેનો ઉદ્દેશ્ય દ્વિમાર્ગી વેપારમાં 2030 સુધીમાં $500 બિલિયન સુધી પહોંચવાનો છે.
3 એપ્રિલે બજારમાં અસ્થિરતા ચાલુ રહી, પરંતુ કેટલાક રોકાણકારોએ ટેરિફની મધ્યમ અસરને જોતાં રાહતનો શ્વાસ લીધો. બજાર નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે આ ઘટાડો ટૂંકા ગાળાનો હોઈ શકે છે, પરંતુ જો ટ્રેડ વૉર લાંબું ચાલે તો રૂપિયાનું મૂલ્ય ઘટવું અને વિદેશી રોકાણમાં ઘટાડો લાંબા ગાળાની સમસ્યા બની શકે છે.
સરકાર અને મંત્રાલય શું કહે છે?
ભારતના વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રાલયે ટેરિફને ‘ગંભીર પડકાર’ ગણાવ્યો, પરંતુ તેને ‘સેટબેક’ એટલે કે મોટો ઝટકો નથી માન્યો. એક અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, “મંત્રાલય જાહેર કરાયેલા શુલ્કની અસરનું વિશ્લેષણ કરી રહ્યું છે.” તેમણે કહ્યું કે એવી જોગવાઈ છે કે જો કોઈ દેશ અમેરિકાની ચિંતાઓને સંબોધે છે તો ટ્રમ્પ વહીવટીતંત્ર તે દેશ સામે ટેરિફ ઘટાડવાનું વિચારી શકે છે.
ટ્રમ્પના રેસિપ્રોકલ ટેરિફથી ભારતને તાત્કાલિક આર્થિક પડકારોનો સામનો કરવો પડશે, પરંતુ ફાર્મા જેવા ક્ષેત્રોની મુક્તિ અને ચીનની તુલનામાં ઓછો ટેરિફ નવી તકો ખોલી શકે છે. એક તરફ નિકાસમાં ઘટાડો અને સ્ટોક માર્કેટમાં અસ્થિરતા ચિંતાનો વિષય છે, ત્યાં ચીનના વિકલ્પ તરીકે ભારતને મજબૂત સ્થાન મળવાની આશા પણ છે. ભારતીય વાણિજ્ય મંત્રાલયની રણનીતિ અને અમેરિકા સાથેની વાતચીત આગામી દિવસોમાં નિર્ણાયક સાબિત થશે.
