ઉત્તર પ્રદેશના જ્ઞાનવાપી બાદ હવે મધ્યપ્રદેશના ધારમાં આવેલ ભોજશાળામાં ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) દ્વારા સર્વેની કામગીરી ચાલી રહી છે. કોર્ટની સૂચના પર ASI અહીં જીપીએસ-જીઆરએસ અને કાર્બન ડેટિંગ માટે પણ ખોદકામ કરી રહી છે. તેનો રિપોર્ટ 29 એપ્રિલ 2024 સુધીમાં રજૂ કરી શકાશે. ગુરુવાર (18 એપ્રિલ) સર્વેનો 28મો દિવસ છે. હવે એવું કહેવાય છે કે 40 ટકા કામ દરમિયાન ઘણી હિંદુ કલાકૃતિઓ મળી આવી છે.
ASIની સર્વે ટીમમાં 15 અધિકારીઓ અને 25 કામદારોનો સમાવેશ થાય છે. વાસ્તવમાં, બુધવાર (17 એપ્રિલ, 2024) ના રોજ, ભોજશાળાના પરિસરની બહાર ગર્ભગૃહની સામે હવન કુંડ પાસે સર્વેનું કામ કરવામાં આવ્યું હતું. આ ટીમે અકાલ કુઈયા અને દરગાહ નજીકનો સર્વે પણ કર્યો હતો. દાવેદારોએ કહ્યું છે કે ગર્ભગૃહની સામે ઘણા પથ્થરો, ભીંતચિત્રો અને મૂર્તિઓ મળી આવી છે.
ભાસ્કરના અહેવાલ મુજબ, હિંદુ પક્ષે કહ્યું છે કે અહીંના સર્વેમાં ઘણા હિંદુ પ્રતીકો મળી આવ્યા છે. તેમનો દાવો છે કે ભોજશાળા એક મંદિર છે. તેમનું કહેવું છે કે 15માં દિવસે ગર્ભગૃહના પાછળના ભાગમાં ત્રણ સીડીઓ જોવા મળી હતી, જ્યારે 19માં દિવસે દિવાલમાં દટાયેલી એક ગૌમુખ મળી આવ્યું હતું. તે સાથે જોડાયેલ દિવાલ નીચે દટાયેલી હતી. હિંદુઓ દાવો કરે છે કે કોઈપણ મંદિરમાં અભિષેક માટેનું પાણી ગાયના મુખમાંથી જ આવે છે.
એટલું જ નહીં, હિંદુ પક્ષનો એવો પણ દાવો છે કે તેના પશ્ચિમ ભાગમાં એક દીવાલ અને સ્તંભ જેવી રચના મળી આવી છે, જેનો આધાર હજાર વર્ષ જૂનો છે. અહીં મધ્યમાં એક તળાવ આવેલું છે, જેની સફાઈ દરમિયાન ઘણા અવશેષો સામે આવ્યા હોવાનો દાવો કરવામાં આવે છે. હિંદુ પક્ષનો દાવો છે કે આ મંદિરની મધ્યમાં આવેલી યજ્ઞશાળા છે. સનાતનનું કેન્દ્ર હોવાથી અહીં શિલાલેખ અને મૂર્તિઓ મળી આવી છે.
ધારના હિંદુ પક્ષના ગોપાલ શર્મા અને ભોજશાળા ચળવળ સાથે સંકળાયેલા અરજદાર આશિષ ગોયલને ટાંકીને ભાસ્કરે તેના અહેવાલમાં જણાવ્યું છે કે ગર્ભગૃહના પાછળના ભાગમાં સ્તંભ જેવો આકાર મળ્યો છે. તે દાવો કરે છે કે તે સપોર્ટેડ પિલર હોવો જોઈએ. સલામતીના કારણોસર બહાર નીકળવાના દરવાજા હશે. જો મળ્યા છે તો બીજા રસ્તા પણ હશે.
હિંદુ પક્ષના ગોપાલ શર્માએ કહ્યું કે ભોજશાળાના ગર્ભગૃહ, ઉત્તર અને દક્ષિણ દિશામાં સર્વે કરવામાં આવ્યો છે. અહીં આવા જ કેટલાક અવશેષો મળી આવ્યા છે, જે ભોજશાળા પર થયેલા હુમલાની કહાની કહે છે. તે જણાવી રહ્યા છે કે ભોજશાળા કેવી રીતે તોડી પાડવામાં આવ્યું હશે. તેમણે કહ્યું કે અહીં આવા અવશેષો મળી આવ્યા છે, જે તપાસનો વિષય છે. તપાસમાં સત્ય બહાર આવશે અને સાબિત થશે કે આ ભોજશાળા છે.
તેમણે કહ્યું કે ભોજશાળામાં હાલના સ્તંભોથી લઈને સર્વેમાં મળેલા એક સ્તંભ સુધી હિંદુ પ્રતીકો અને સ્થાપત્ય શૈલી જોવા મળે છે. ભોજશાળા અને તેની 50 મીટરની ત્રિજ્યામાં લગભગ 40 ટકા કામ થઈ ગયું છે. તેમનું કહેવું છે કે એવું લાગે છે કે સર્વે પૂર્ણ કરવામાં વધુ સમય લાગશે. શક્ય છે કે ASIની ટીમ આ સર્વેના દિવસો લંબાવવા માટે નામદાર કોર્ટમાં માંગણી કરે.
દરમિયાન, મુસ્લિમ પક્ષના અબ્દુલ સમદનું કહેવું છે કે, સર્વેમાં કંઈ મળ્યું નથી. તેમણે દાવો કર્યો હતો કે બે દિવસ પહેલા ભોજશાળાની અંદરથી ભગવાન ગૌતમ બુદ્ધની મૂર્તિ મળી આવી હતી.
ઉલ્લેખનીય છે કે ધારમાં આવેલી ભોજશાળા એએસઆઈ (ASI) દ્વારા સુરક્ષિત બિલ્ડિંગ છે. વર્ષ 2022માં હિંદુ સંગઠનોએ જીપીઆર અને જીપીએસ ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરીને ભોજશાળાના સર્વેની માગણી કરતી અરજી દાખલ કરી હતી. ઈન્દોર હાઈકોર્ટે આનો સ્વીકાર કર્યો હતો અને 11 માર્ચે સર્વે કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો. એવું પણ કહેવામાં આવ્યું હતું કે સ્મારકના મૂળ સ્વરૂપમાં કોઈ ફેરફાર થવો જોઈએ નહીં. આ પછી 22મી માર્ચથી સર્વેની શરૂઆત કરવામાં આવી હતી.
