ઉત્તર-પૂર્વ દિલ્હીનો બ્રહ્મપુરી વિસ્તાર હાલના દિવસોમાં ફરી એકવાર ચર્ચામાં છે. અહીં અલ-મતીન મસ્જિદના વિસ્તરણને લઈને હિંદુ અને મુસ્લિમ સમુદાયો વચ્ચે તણાવ વધી રહ્યો છે. દર વર્ષે મસ્જિદની સામે હોળીકા દહન થાય છે, પરંતુ આ વખતે હોળીનો તહેવાર શુક્રવારની નમાજ અને રમઝાન મહિના સાથે ટકરાઈ રહ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં સ્થાનિક લોકોમાં ભય અને આશંકાઓનો માહોલ છે.
હિંદુ સમુદાયનો એક મોટો વર્ગ તેને 2020ના દિલ્હી રમખાણો સાથે જોડી રહ્યો છે, જ્યારે એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે આ મસ્જિદમાંથી જે ગોળીબાર કરવામાં આવ્યો હતો અને અહીં હજારો લોકોની ભીડ એકઠી થઈ હતી. શું બ્રહ્મપુરી ખરેખર ઇસ્લામિક કેન્દ્ર બની રહ્યું છે, કે પછી તે આ ફક્ત એક બનાવટી વિવાદ છે? આના મૂળ સુધી પહોંચવા માટે, અમે ગ્રાઉન્ડ ઝીરો પર સ્થાનિક લોકો સાથે વાત કરી અને પૃષ્ઠભૂમિની તપાસ કરી.
મસ્જિદનું સતત વિસ્તરણ અને ‘મકાન વેચવાનું છે’ નોટિસ
અલ-મતીન મસ્જિદ પહેલાથી જ શેરી નંબર 13માં ચાર માળની ઇમારતમાં કાર્યરત હતી. પરંતુ તાજેતરમાં તેને વિસ્તૃત કરવાની યોજના બનાવવામાં આવી હતી. હવે આ મસ્જિદને બાજુના પ્લોટ સુધી મોટી કરવામાં આવી રહી છે. ખૂબ જ ઝીણવટભરી યોજના બનાવીને, પહેલા મસ્જિદની બાજુમાં આવેલી જમીન એક હિંદુ પરિવાર પાસેથી ખરીદવામાં આવી અને પછી તે એક માળનું ઘર તોડી પાડવામાં આવ્યું અને ત્યાં એક નવી ઇમારત બનાવવામાં આવી રહી છે, જેનો હેતુ મૂળભૂત રીતે લેન નંબર 13 પર મસ્જિદનું વિસ્તરણ કરવાનો છે.
આ સમગ્ર ઘટના ખૂબ જ આયોજન સાથે અંજામ આપવામાં આવી હતી. સ્થાનિકોને ડર છે કે જેમ 25 ફેબ્રુઆરી 2020ના રોજ આ અલ-મતીન મસ્જિદમાંથી નીકળેલા ઇસ્લામિક ટોળાએ હિંદુઓ પર હુમલો કર્યો હતો, તેમ જો મસ્જિદ 2 ગણી મોટી થઈ જાય, તો કલ્પના કરો કે તેમના ઘરના દરવાજા પર કેટલા વધુ હુમલાખોરો ભેગા થશે. આ જ કારણ છે કે બ્રહ્મપુરીની લેન નંબર 12માં હિંદુ પરિવારોના લગભગ 60 ઘરોમાંથી, 25-30 ઘરો પર ‘મકાન વેચવાનું છે’ની નોટિસ લગાવવામાં આવી છે.
આ અલ-મતીન મસ્જિદના વિસ્તરણનો વિરોધ કરી રહેલા ફરિયાદી પંડિત શંકર લાલ ગૌતમ કહે છે, “આ બાંધકામ ગેરકાયદેસર છે. આ નકશો MCDને ગેરમાર્ગે દોરીને પાસ કરવામાં આવ્યો હતો. મસ્જિદની બાજુમાં જ એક શિવ મંદિર છે. જો અહીં મસ્જિદનો દરવાજો ખોલવામાં આવશે, તો બંને સમુદાયો આમનેસામને આવશે, અને તણાવ વધશે. અમને 2020 જેવું કંઈ જોઈતું નથી.” શંકર લાલનો આરોપ છે કે આ ફક્ત મસ્જિદનું વિસ્તરણ નથી પરંતુ વિસ્તારની ડેમોગ્રાફી બદલવાનું કાવતરું છે. તેમના મતે, રમખાણો પછી, મોટાભાગના મકાનો હિંદુઓ દ્વારા વેચાઈ ગયા હતા અને ખરીદદારો મુસ્લિમ સમુદાયના હતા.
2020ના હિંદુ વિરોધી રમખાણો: એક ઘા જે હજુ રૂઝાયો નથી
ફેબ્રુઆરી 2020માં દિલ્હીના ઉત્તર-પૂર્વ ભાગમાં થયેલા રમખાણો હજુ પણ લોકોની યાદમાં તાજા છે. સીલમપુર, જાફરાબાદ અને બ્રહ્મપુરી જેવા વિસ્તારોમાં થયેલી હિંસામાં 53 લોકો માર્યા ગયા હતા અને સેંકડો ઘાયલ થયા હતા. આ સમય દરમિયાન અલ-મતીન મસ્જિદનું નામ પણ ચર્ચામાં આવ્યું હતું. સ્થાનિકોનો દાવો છે કે મસ્જિદમાંથી ગોળીબાર કરવામાં આવ્યો હતો અને અચાનક હજારો લોકોની ભીડ ત્યાં એકઠી થઈ ગઈ હતી. ઑપઇન્ડિયા પાસે ઉપલબ્ધ વિડીયો અને ફોટોગ્રાફ્સ તે સમયની ભયાનક પરિસ્થિતિ દર્શાવે છે – સળગતા ઘરો, શેરીઓમાં પથરાયેલા કાટમાળ અને ભયભીત લોકો. વિડીયો ફૂટેજ, જે હવે હાર્ડ ડ્રાઇવ પર અને પોલીસ અને કોર્ટના રેકોર્ડમાં પણ સાચવવામાં આવ્યા છે, તે પુષ્ટિ કરે છે કે હિંસા દરમિયાન આ વિસ્તાર યુદ્ધક્ષેત્રમાં ફેરવાઈ ગયો હતો.
आपको 2020 के हिंदू विरोधी दंगे याद हैं? पूर्वी दिल्ली में हिंदुओं को निशाना बनाकर हमले किए गए। हमलावर एक ही स्टाइल में मस्जिदों से निकल कर हिंदुओं की बस्तियों की ओर बढ़े। आज ब्रह्मपुरी की जिस अल-मतीन मस्जिद का विस्तार हो रहा है, वहां से हजारों मुस्लिमों की भीड़ ने धावा बोला था। pic.twitter.com/aF5Ltz2KPV
— Shravan Shukla (@epatrakaar) March 7, 2025
ત્યારથી બ્રહ્મપુરીની ડેમોગ્રાફી ઝડપથી બદલાઈ ગઈ છે. હિંદુ સમુદાયના ઘણા પરિવારોએ પોતાના ઘર વેચી દીધા અને વિસ્તાર છોડી દીધો છે. સ્થાનિક રહેવાસી દિનેશ શર્મા (નામ બદલ્યું છે) કહે છે, “2020 પછી અહીંનું વાતાવરણ બદલાઈ ગયું. રમખાણોમાં અમે અમારા લોકો ગુમાવ્યા, ઘરો બળી ગયા અને ભય એટલો હતો કે ઘણા લોકો આ જગ્યા છોડીને ચાલ્યા ગયા. હવે મસ્જિદના વિસ્તરણને જોતાં લાગે છે કે ફરીથી એ જ ઘટના બનશે.” રમેશના શબ્દો એક ઊંડા ડરને દર્શાવે કરે છે, જે ફક્ત તેમનો જ નહીં, પરંતુ લેન નંબર 12ના ઘણા હિંદુ પરિવારોનો છે.
‘અકારણ વિવાદ ઊભો કરવામાં આવી રહ્યો છે’- મુસ્લિમ પક્ષનો આરોપ
અમે અલ-મતીનના ડેપ્યુટી ઇમામ સદ્દામ હુસૈન સાથે વાત કરી, જે મસ્જિદની સામે ઉભા હતા. તે કહે છે, “અમારી વસ્તી વધી રહી છે, હાલની મસ્જિદ નાની થઈ ગઈ હતી. દાનમાં આપેલા પ્લોટ પર વિસ્તરણ શરૂ થયું, તેમાં શું ખોટું છે? કેટલાક લોકો આપણને અંદરોઅંદર લડાવવા માંગે છે, તેથી જ તેઓ તેને મુદ્દો બનાવી રહ્યા છે.” સદ્દામ હુસૈન દાવો કરે છે કે પોતાના ઘર વેચવા એ લોકોની પોતાની પસંદગી છે અને કહે છે, “તેમને અહીં સારા ભાવ મળી રહ્યા છે, તેથી લોકો વેચી રહ્યા છે. કોઈ તેમને દબાણ નથી કરી રહ્યું. અમને શાંતિ જોઈએ છે.”
સદ્દામ હુસૈને કહ્યું કે લેન નંબર 12માં જમીન મસ્જિદ માટે નહીં પરંતુ કોમ્યુનિટી સેન્ટર માટે લેવામાં આવી છે. જોકે, સ્થાનિક મુસ્લિમોનો દાવો છે કે ત્યાં એક મસ્જિદ બનાવવામાં આવી રહી છે. મુસ્લિમ સમુદાયના લોકો પણ કહે છે કે તેઓ મોટા દિલના છે. દર વર્ષે હોલિકા દહન મસ્જિદની સામે થાય છે, અને તેમને કોઈ વાંધો નથી. પરંતુ હિંદુ પક્ષ તેને છુપાયેલું સત્ય માને છે. એક મહિલા, જે પોતાનું નામ જાહેર કરવા માંગતી ન હતી, તે કહે છે, “આ લોકો બહારથી શાંતિની વાત કરે છે, પરંતુ બધા જાણે છે કે 2020માં શું થયું. હવે હોળી અને રમઝાન એકસાથે આવી ગયા છે, શુક્રવારની નમાજ થશે, અને અમને ડર છે કે કોઈ મોટો ખેલ થઈ શકે છે.”
હોળી અને રમઝાનમાં ટકરાવ
આ વખતે હોળીનો તહેવાર 24 માર્ચે છે, જે જુમ્માની નમાજ અને રમઝાન મહિના સાથે આવી રહ્યો છે. દર વર્ષે મસ્જિદની સામે હોલિકા દહન થાય છે, પરંતુ આ વખતે તણાવને કારણે લોકો ડરી ગયા છે. લેન નંબર 12ના રહેવાસી અજય કુમાર કહે છે, “પોલીસ હાલ શાંતિ જાળવી રહી છે, પણ જો પોલીસકર્મીઓ ત્યાંથી ચાલ્યા જાય તો શું થશે? 2020માં પણ શરૂઆતમાં બધું બરાબર હતું, પછી અચાનક હુમલો થયો. અમે અમારા બાળકોને ગુમાવવા માંગતા નથી.” અજયના શબ્દો 2020ના એ સમયના ભયને સ્પષ્ટપણે પ્રતિબિંબિત કરે છે, જ્યારે હિંસાએ આખા વિસ્તારમાં કબજો કર્યો હતો.
ખાસ વાત એ છે કે અલ-મતીન મસ્જિદ એક ખાનગી ઘરમાં ચાલી રહી હતી. બાદમાં આ જગ્યાને મસ્જિદમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવી અને સોસાયટીના નામે ‘જકાત’ એટલે કે દાનમાં આપવામાં આવી. લેન નંબર 13માં આવેલી મસ્જિદ 10થી 12 વર્ષ જૂની છે, જે ધીમે ધીમે બનાવવામાં આવી હતી. હવે તે ચાર માળની ઇમારત છે. જ્યારે હોલિકા દહન ઘણા સમયથી આ સ્થળે થઈ રહ્યું છે.
હકીકતમાં, લેન નંબર 13માં અલ-મતીન મસ્જિદની બાજુમાં આવેલી જમીન લેન નંબર 12 તરફ છે. અહીં શેરી નંબર 12 અને 13ને જોડતો એક નાનો કટ પણ છે. જ્યાં મસ્જિદનો દરવાજો બનાવી શકાયો હોત, પરંતુ શેરી નંબર 12માં, જ્યાં મસ્જિદનો દરવાજો ખોલવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો, તેની સામે એક શિવ મંદિર છે. હિંદુઓ આનો વિરોધ કરી રહ્યા છે. કારણ કે શિવ મંદિર આ આજનું નથી, 1984માં બનાવવામાં આવ્યું હતું. જ્યારે મસ્જિદ ફક્ત ગયા દાયકામાં જ બનાવવામાં આવી હતી. લોકો હોલિકા દહનના દિવસે મંદિરમાં પૂજા પણ કરે છે. ફક્ત હોલિકા જ નહીં, લોકો મહાશિવરાત્રીથી શરૂ કરીને દર સોમવારે પૂજા કરે છે. આ અહેવાલ વાંચ્યા પછી વાસ્તવિકતા શું છે તે આપમેળે સ્પષ્ટ થઈ જાય છે. કોણ પહેલાથી જ ત્યાં છે અને કોણ પાછળથી આવ્યું.
પોલીસ અને MCDની કાર્યવાહી
વિવાદ વધતો જોઈને દિલ્હી પોલીસે આ વિસ્તારમાં પેટ્રોલિંગ વધારી દીધું છે. પોલીસકર્મીઓ સ્થળ પર તૈનાત છે અને MCDએ બાંધકામનું કામ બંધ કરાવી દીધું છે. ખોટી માહિતી આપીને નકશો પસાર કરવામાં આવ્યો હોવાનો આરોપ લગાવતા અલ-મતીન સોસાયટીને કારણદર્શક નોટિસ જારી કરવામાં આવી છે. પોલીસનું કહેવું છે કે બંને સમુદાયો શાંતિ જાળવી રહ્યા છે અને હજુ સુધી કોઈ મોટી ઘટના બની નથી. પરંતુ સ્થાનિક ભાજપ કોર્પોરેટર કહે છે, “આ વાતાવરણ બગાડવાનો પ્રયાસ છે. અમે હિંદુઓને સ્થળાંતર કરવા દઈશું નહીં.”
ડોમોગ્રાફી બદલાવાના આરોપ
હિંદુ સમુદાય મસ્જિદના નિર્માણને ‘મોડસ ઓપરેન્ડી’ માને છે. તેમનું કહેવું છે કે પહેલા મસ્જિદ બને છે, પછી વાતાવરણ બદલાય છે, અને હિંદુઓને સ્થળાંતર કરવાની ફરજ પડે છે. આ ટ્રેન્ડ 2020થી બ્રહ્મપુરીમાં જોવા મળી રહ્યો છે. એક વૃદ્ધ રહેવાસી કહે છે, “પહેલાં અહીં હિંદુ અને મુસ્લિમો સાથે રહેતા હતા. રમખાણો પછી બધું બદલાઈ ગયું. હવે મસ્જિદના વિસ્તરણને જોઈને એવું લાગે છે કે અમને અહીંથી ભગાડવાની તૈયારીઓ થઈ રહી છે.”
ઉલ્લેખનીય છે કે બ્રહ્મપુરીની વિવાદિત શેરી નંબર 12-13 મૌજપુર-વોર્ડ નંબર 228માં આવે છે. અહીં વર્ષ 2020માં, 25 ફેબ્રુઆરી 2025ના રોજ, હિંદુઓ પર હુમલા બાદ ગોળીબારમાં 3 હિંદુ યુવાનો ઘાયલ થયા હતા. એ જ શેરી નંબર 13માં, અલ-મતીન મસ્જિદ છે, જેનું વિસ્તરણ કરવામાં આવી રહ્યું છે.
2020ના રમખાણો પછી હિંદુઓ પર ભારે દબાણ છે. તેઓ પોતાનું ઘર વેચી રહ્યા છે. મુસ્લિમો કહે છે કે તેઓ સારા પૈસા આપી રહ્યા છે, તેથી લોકો તેમના ઘરો વેચી રહ્યા છે, જ્યારે વાસ્તવિકતા એ છે કે લોકો માટે જીવવું મુશ્કેલ બની ગયું છે. તેઓ ભયના છાયા હેઠળ જીવી રહ્યા છે, તેથી તેમને સ્થળાંતર કરવાની ફરજ પડી રહી છે. 2020ની ભયાનક યાદો હજુ પણ તેમના હૃદયમાં તાજી છે.
આવી સ્થિતિમાં, બ્રહ્મપુરીનો આ વિવાદ ફક્ત મસ્જિદના બાંધકામ પૂરતો મર્યાદિત નથી. આ 2020ના રમખાણોના ઘા, ડેમોગ્રાફી પરિવર્તનના ભય અને ધાર્મિક તહેવારોના અથડામણનું પરિણામ છે. પોલીસ અને MCDની કાર્યવાહીને કારણે હવે શાંતિ છે, પરંતુ લોકોના મનમાં હજુ પણ ભય છે. હિંદુ અને મુસ્લિમ બંને દિલ્હી પોલીસની પ્રશંસા કરી રહ્યા છે, પરંતુ પ્રશ્ન એ છે કે શું આ શાંતિ ટકાઉ રહેશે? કે પછી હોળી અને રમઝાનનો આ સંયોગ ફરી એકવાર બ્રહ્મપુરીને 2020ની આગમાં ધકેલી દેશે? જવાબ માત્ર સમય પાસે છે, પણ અત્યારે અહીંના લોકો ભય અને આશા વચ્ચે જીવી રહ્યા છે.
આ જમીની અહેવાલ મૂળ હિન્દીમાં લખ્યો છે, જે અહીં ક્લિક કરીને વાંચી શકશો.
