ઉત્તર પ્રદેશની યોગી આદિત્યનાથ (CM Yogi Adityanath) સરકારે ‘એક તિથિ એક ત્યોહાર’ (One Date One Festival) વ્યવસ્થા દ્વારા રાજ્યની સાંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક વિરાસતને પુનઃસ્થાપિત કરવાનું એક મહત્વાકાંક્ષી પગલું ભર્યું છે. આ વ્યવસ્થા માત્ર તહેવારોની ઉજવણી સુધી સીમિત નથી, પરંતુ તેમાં સામાજિક જાગૃતિ, આર્થિક વિકાસ, પર્યટન પ્રોત્સાહન અને યુવા પેઢીની ભાગીદારીનો સમાવેશ થાય છે.
‘એક તિથિ એક ત્યોહાર’ વ્યવસ્થાનો ખ્યાલ પ્રાચીન ભારતીય પરંપરાઓમાંથી પ્રેરિત છે, જ્યાં પંચાંગની તિથિઓ ધાર્મિક અને સામાજિક જીવનનો આધાર હતી. યોગી સરકારે 2017માં સત્તા સંભાળ્યા બાદ સાંસ્કૃતિક પુનરુત્થાન પર ભાર મૂક્યો છે. આ વ્યવસ્થા મુખ્યમંત્રી યોગી આદિત્યનાથના નેતૃત્વ હેઠળ શરૂ કરવામાં આવી છે, જેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ ઉત્તર પ્રદેશની સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક પરંપરાઓને જાળવી રાખવાનો અને યુવા પેઢીને તેની સાથે જોડવાનો છે.
આ વ્યવસ્થાથી રાજ્યના વ્રત, તહેવારો, તિથિઓ અને ઉજવણીઓ વચ્ચેનો તફાવત પણ દૂર થશે. મુખ્યમંત્રીના નિર્દેશ પર, કાશી વિદ્વત પરિષદે તેનો બ્લુપ્રિન્ટ તૈયાર કરી છે અને તે 7 એપ્રિલે મુખ્યમંત્રીને પણ મોકલવામાં આવશે.
થઈ રહ્યું છે પંચાગ તૈયાર
કાશી વિદ્વત પરિષદના મહામંત્રી પ્રો. રામ નારાયણ દ્વિવેદીએ જણાવ્યું હતું કે પંચાંગ તૈયાર કરવા માટે, રાજ્યના અગ્રણી પંચાંગ નિર્માતાઓ સાથે કાશીના વિદ્વાનોની એક ટીમ બનાવવામાં આવી છે. આગામી વર્ષના કેલેન્ડર, તારીખ અને તહેવારનું સચોટ નિર્ધારણ કરીને, તે એક તારીખ, એક તહેવાર અને એક કેલેન્ડરના આધારે તૈયાર કરવામાં આવશે.
તાજેતરમાં બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટીમાં યોજાયેલી જ્યોતિષ પરિષદમાં પંચાંગ નિર્માતાઓમાં આ અંગે સર્વસંમતિ સધાઈ છે. તે 2026માં આવતા નવસંવત્સરમાં પ્રકાશિત થશે. અન્નપૂર્ણા મઠ મંદિર તેના પ્રકાશનની જવાબદારી લેશે. આ પહેલી વાર બનશે જ્યારે સમગ્ર રાજ્યમાં તહેવારો અંગેના મતભેદો ઉકેલાશે. આ વિક્રમ સંવત 2083 એટલે કે 2026-27 માટે પ્રકાશિત થશે.
તહેવારોમાં સર્જાતા તફાવતનો આવશે ઉકેલ
ચૈત્ર શુક્લ પ્રતિપદા, નવરાત્રિ, રામનવમી, અક્ષય તૃતીયા, ગંગા દશેરા, રક્ષાબંધન, શ્રાવણી, જન્માષ્ટમી, પિતૃ પક્ષ, મહાલય, વિજયાદશમી, દિવાળી, અન્નકૂટ, નરક ચતુર્દશી, ભાઈબીજ, ધનતેરસ, કાર્તિક એકાદશી, દેવદિવાળી, શરદ પૂર્ણિમા, સૂર્ય ષષ્ઠી, ખિચડી અને હોળીમાં આવતું અંતર સમાપ્ત થઈ જશે.
સમાજમાં રહેલી મૂંઝવણ દૂર થશે
BHUના જ્યોતિષ વિભાગના પ્રો. વિનય પાંડેનું કહેવું છે કે કેલેન્ડરોની એકરૂપતા સમાજમાં મૂંઝવણ દૂર કરશે. તહેવારો નક્કી કરવામાં ફક્ત ઉદય તિથિ મહત્વપૂર્ણ નથી. રામનવમીના વ્રત પર્વ માટે મધ્યાહન મહત્વપૂર્ણ છે, દીપાવલી પર પ્રદોષ મહત્વપૂર્ણ છે, શિવરાત્રી અને જન્માષ્ટમી પર મધ્યરાત્રિ મહત્વપૂર્ણ છે. ઉદય તિથિ ફક્ત સામાન્ય ઉપવાસ અને તહેવારોમાં જ માનવામાં આવે છે. ઉપવાસ અને તહેવારો તે સમયગાળામાં પ્રચલિત તારીખો અનુસાર નક્કી કરવામાં આવે છે.
સંસ્કૃતિક અને આર્થિક લાભ
આ વ્યવસ્થા માત્ર ધાર્મિક મહત્વ જ નથી ધરાવતી, પરંતુ તે સ્થાનિક અર્થતંત્રને પણ ઉત્તેજન આપશે. તહેવારો દરમિયાન બજારોમાં ખરીદી, હસ્તકલા અને પરંપરાગત ઉત્પાદનોનું વેચાણ વધશે. ઉદાહરણ તરીકે, દિવાળી પર માટીના દીવા અને હોળી પર રંગોના વેચાણને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવશે. આ ઉપરાંત, પ્રખ્યાત તીર્થસ્થળો જેમ કે કાશી, અયોધ્યા, અને મથુરા પર વિશેષ કાર્યક્રમો યોજીને પર્યટકોને આકર્ષવામાં આવશે.
નોંધનીય છે કે મુખ્યમંત્રી યોગી આદિત્યનાથે જણાવ્યું હતું કે, “આ વ્યવસ્થા દ્વારા અમે ઉત્તર પ્રદેશની સાંસ્કૃતિક ઓળખને મજબૂત કરવા માગીએ છીએ. આપણી પરંપરાઓ આપણી શક્તિ છે અને તેને આગળ લઈ જવાની જવાબદારી આપણા સૌની છે.” તેમણે એમ પણ ઉમેર્યું કે આ યોજના રાજ્યના ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં રોજગારીની તકો પણ વધારશે.
સરકારે ઊભી ત્રિસ્તરીય વ્યવસ્થા
રાજ્ય સ્તર: સંસ્કૃતિ મંત્રાલય દ્વારા નીતિ નિર્ધારણ અને ભંડોળ ફાળવણી.
જિલ્લા સ્તર: સાંસ્કૃતિક સમિતિઓ દ્વારા આયોજન અને સંચાલન.
ગામ/તાલુકા સ્તર: સ્થાનિક પંચાયતો અને યુવા મંડળો દ્વારા અમલ.
‘એક તિથિ એક ત્યોહાર’ યોજના એ ઉત્તર પ્રદેશ સરકારનું એક નવતર પગલું છે, જે સાંસ્કૃતિક વારસાને જાળવવા સાથે આર્થિક અને સામાજિક વિકાસને પ્રોત્સાહન આપે છે. આ યોજના રાજ્યની ઓળખને વૈશ્વિક સ્તરે લઈ જવાની ક્ષમતા ધરાવે છે, પરંતુ તેની સફળતા લોકોની ભાગીદારી અને સરકારી આયોજન પર નિર્ભર રહેશે.
