સનાતન ધર્મમાં ઘણા બધા તહેવારો અને ઉત્સવો ઉજવવામાં આવે છે. શાસ્ત્રોમાં બધા જ તહેવારોનું અનેરું મહત્વ દર્શાવાયું છે. થોડા સમય બાદ રક્ષાબંધનનો પવિત્ર તહેવાર આવી રહ્યો છે. ભાઈ-બહેનના પવિત્ર તહેવાર રક્ષાબંધનને લઈને દેશભરમાં ખુશી અને ઉલ્લાસ જોવા મળી રહ્યા છે. રક્ષાબંધનના દિવસે દરેક બહેન પોતાના ભાઈને રાખડી બાંધી તેના લાંબા આયુષ્ય માટે પ્રાર્થના કરે છે. સાથે જ દરેક ભાઈ પોતાની બહેનની રક્ષા કરવાનું વચન આપે છે. દર વર્ષે આ તહેવારને ભાઈ-બહેન હર્ષ ઉલ્લાસ સાથે ઉજવે છે. ભાઈ અને બહેનના પવિત્ર પ્રેમનો આ તહેવાર જીવનમાં ખુશીઓ અને સમૃદ્ધિ લાવે છે. દર વર્ષે રક્ષાબંધન શ્રાવણ મહિનાની પૂનમના દિવસે ઉજવવામાં આવે છે. પણ આ વર્ષે રક્ષાબંધનની સાથે ભદ્રા કાળ પણ આવી રહ્યો છે. એવામાં ઘણા લોકો મૂંઝવણ અનુભવી રહ્યા છે.
આ વર્ષે પૂનમની બે તિથિ આવી રહી છે સાથે જ રક્ષાબંધનની સાથે જ ભદ્રા કાળ હોવાથી લોકોમાં ઘણી મૂંઝવણ પણ જોવા મળી રહી છે. 30 ઓગસ્ટ 2023ના રોજ સવારે 11 કલાકથી પૂનમ બેસે છે. જ્યારે 30 ઓગસ્ટે સવારથી રાત્રે 9.4 વાગ્યા સુધી ભદ્રા કાળ પણ આવે છે. તો ઘણા લોકો જાણવા માંગે છે કે ભદ્રા કાળ શું છે અને તે દિવસે રાખડી બાંધવી જોઈએ કે નહીં?
આ પ્રશ્નનો જવાબ જાણવા માટે ઑપઇન્ડિયાએ કેટલાક જ્યોતિષાચાર્યનો સંપર્ક કરીને નિષ્કર્ષ શોધ્યું છે. નિષ્કર્ષ જાણવા પહેલા રક્ષાબંધનનો સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ અને ભદ્રા કાળ વિશે જાણવું ખૂબ જરૂરી છે. તો આપણે સૌથી પહેલા રક્ષાબંધનનો સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ જાણીશું.
રક્ષાબંધન સાથે જોડાયેલ પૌરાણિક કથાઓ
ધાર્મિક માન્યતાઓ અનુસાર રક્ષાબંધનને લગતી ત્રણ મુખ્ય ધારણાઓ આપણે પ્રાચીન ઇતિહાસમાં જોઈ શકીએ છીએ. સૌથી પહેલી ધારણા એ છે કે મહાભારતના યુદ્ધમાં ચક્રવ્યુહ ભેદવા જઈ રહેલા તરુણ વયના અભિમન્યુની રક્ષા માટે તેમના દાદી અને રાજમાતા કુંતાએ તેમને રાખડી બાંધી હતી ત્યારથી આ પ્રથા પ્રચલિત થઈ હશે એમ ઘણા માને છે.
બીજી ધારણા પ્રચલિત પૌરાણિક માન્યતાની સાથે જોડાયેલી છે. ભવિષ્યપુરાણ મુજબ એક વાર બાર વર્ષ સુધી દેવો અને અસૂરો વચ્ચે યુદ્ધ ચાલ્યું હતું. જે સંગ્રામમાં દેવતાઓની હાર થઈ રહી હતી એટલે બધા દેવતાઓ બ્રહ્માજી પાસે ગયા હતા. ત્યાં ઇન્દ્રના પત્ની દેવી સૂચી પણ ઉપસ્થિત હતા. ઇન્દ્ર દેવની વ્યથા જાણીને ઇન્દ્રાણીએ રક્ષાસૂત્ર તૈયાર કરી ઇન્દ્ર દેવને બાંધ્યું હતું. રક્ષાસૂત્રના કારણે દેવોનો વિજય થયો હતો. ત્યારથી આ પર્વ લોકો ઉમંગથી ઉજવે છે.
ત્રીજી માન્યતા એ છે કે રાજા બલી જ્યારે પાતાળ લોકમાં જતાં રહ્યા હતા ત્યારે તેણે ભગવાન વિષ્ણુની રાત-દિવસ ઉપાસના કરી ભગવાન પાસેથી હંમેશા માટે સાથે રહેવાનું વરદાન માંગ્યું હતું અને ભગવાન વિષ્ણુએ તેમના આ વરદાનના કારણે રાજા બલી સાથે રહેવું પડ્યું હતું. આ જોઈને માતા લક્ષ્મી પરેશાન થઈ ગયા હતા. માતા લક્ષ્મી નારદજીએ આપેલા ઉપાય મુજબ પાતાળ લોકમાં ગયા હતા. પાતાળ લોકમાં ગયા બાદ માતા લક્ષ્મીએ રાજા બલીને રાખડી બાંધી ભેટ સ્વરૂપે ભગવાન વિષ્ણુની માંગણી કરી હતી. આ દિવસ હતો શ્રાવણ માસની પૂર્ણિમાનો. કહેવાય છે કે તે દિવસથી રક્ષાબંધન મનાવવાની શરૂઆત થઈ હતી.
શું છે ભદ્રા કાળ?
ધાર્મિક માન્યતા અનુસાર ભદ્રા શનિદેવની નાની બહેન છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભદ્રાનો જન્મ રાહુ કાળમાં થયો હતો. આ કારણથી ભદ્રાનો સ્વભાવ ઉગ્ર અને તોફાની છે. તે જે કોઈ માટે ખરાબ વિચારે છે તેની સાથે અઘટિત ઘટનાઓ બનવા માંડે છે. ભદ્રા પોતાના ભાઈ શનિદેવ વિશે પણ ખરાબ વિચારતી હતી. તેના કારણે શનિદેવ પણ ઘણી સમસ્યાઓમાં ઘેરાઈ ગયા હતા. એવું માનવામાં આવે છે કે ભદ્રાને ભગવાન શિવ દ્વારા કાળનું સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું છે. આ કારણથી ભદ્રાને અશુભ માનવામાં આવે છે. એટલા માટે જ ભદ્રા કાળ દરમિયાન શુભ કાર્યો વર્જિત ગણાય છે.
ભદ્રાના સ્વભાવને સમજવા માટે બ્રહ્માજીએ તેને કાળ ગણન એટલે કે પંચાંગમાં વિશેષ સ્થાન આપ્યું છે. હિંદુ કેલેન્ડર પાંચ મુખ્ય ભાગોમાં વહેચાયેલું છે જેમાં તિથિ, વાર, યોગ, નક્ષત્ર અને કરણનો સમાવેશ થાય છે. હિંદુ પંચાંગમાં 11 કરણોનો સમાવેશ થાય છે. જેમાં 7મી કરણ વિષ્ટિનું નામ ભદ્રા છે. ભદ્રા કાળને અશુભ ગણવામાં આવે છે. કોઈપણ ધાર્મિક વિધિ કે શુભકાર્ય ભદ્રા કાળ દરમિયાન વર્જિત ગણાય છે.
જ્યારે ચંદ્ર કર્ક, સિંહ, કુંભ અને મીન રાશિમાં હોય ત્યારે ભદ્રા પૃથ્વી પર રહે છે. તે જ સમયે તે જીવોને પરેશાન કરે છે. જ્યારે ચંદ્ર મેષ, વૃષભ, મિથુન અને વૃશ્ચિક રાશિમાં રહે છે, ત્યારે ભદ્રા સ્વર્ગલોકના કામમાં અવરોધ લાવે છે. તેવી જ રીતે જો ચંદ્ર કન્યા, તુલા, ધનુ અને મકર રાશિમાં સ્થિત હોય તો ભદ્રા પાતાળ લોકમાં રહે છે. આ જ કારણ છે કે જ્યારે ભદ્રા સ્વર્ગ અને પાતાળમાં હોય છે ત્યારે જ પૃથ્વીના જીવોએ કોઈપણ શુભ કાર્ય પૂર્ણ કરવું જોઈએ.
ભદ્રા કાળ દરમિયાન રાખડી બાંધવી જોઈએ કે નહિ?
રક્ષાબંધનની સાથે ભદ્રા કાળ આવતું હોવાથી ભદ્રા કાળ દરમિયાન રાખડી બાંધીને રક્ષાબંધન ઉજવવું કે નહીં તે પ્રશ્નનો જવાબ જાણવા માટે ઑપઇન્ડિયાએ ચાર જ્યોતિષાચાર્યોનો સંપર્ક કર્યો હતો. જ્યોતિષાચાર્યો સાથે થયેલા જ્યોતિષી સંવાદ અને ધાર્મિક ચર્ચાના આધારે જાણવા મળ્યું છે કે ભદ્રા કાળ દરમિયાન ધાર્મિક વિધિ કે શુભકાર્ય થઈ શકતું નથી.
જ્યોતિષવિદ અને મોડેલ સ્કૂલ તળાજાના આચાર્ય વિશાલભાઈ રાજ્યગુરુએ જણાવ્યું હતું કે “રક્ષાબંધન એક તહેવાર ગણાય છે. એ કોઈ ધાર્મિક વિધિ નથી. જેવી રીતે નવરાત્રી, દિવાળી અને મકરસંક્રાંતિ જેવા તહેવારો પર મુહૂર્ત જોવામાં આવતું નથી તેવી જ રીતે રક્ષાબંધન પણ એક પારંપરિક તહેવાર છે. સાથે જ બહેન દ્વારા બાંધવામાં આવતી રાખડીનું કોઈ મુહૂર્ત જોવામાં આવતું નથી. કારણ કે બહેનની રાખડી જ એક પ્રકારની રક્ષા ગણાય છે. તેમાં ભદ્રા કાળનો કોઈપણ ભય રહેતો નથી.”
સાથે જ બીજા એક જ્યોતિષવિદ બ્રાહ્મણ રવિશંકરભાઈ રાજ્યગુરુ દ્વારા એ પણ જણાવાયું હતું કે, “રક્ષાબંધન ભાઈ-બહેનનો પવિત્ર તહેવાર હોવાથી ગમે તે મુહૂર્તમાં રાખડી બાંધવામાં આવે તો પણ શુભ થઈ રહે છે.”
બુધવારે સવારના 11 થી સાંજના 7:50 સુધી રાખડી બાંધી શકાશે
આમ છતાં પણ ઘણા લોકો શંકા સેવી રહ્યા હશે કે ખરેખર ભદ્રા કાળ દરમિયાન રક્ષાબંધન ઉજવી શકાય કે નહીં. તો તેમની શંકાના સમાધાન માટે જાણવું જરૂરી છે કે નિર્ણયસિંધૂ અને ધર્મસિંધૂ જેવા હિંદુ ગ્રંથો અનુસાર જ્યારે સુદ પક્ષમાં પૂનમના દિવસે ભદ્રા હોય ત્યારે તે ભદ્રાને વૃશ્ચિક ભદ્રા કહેવામાં આવે છે.
વૃશ્ચિક ભદ્રાના શરૂઆતની ત્રણ ઘડી ત્યાગવી જોઈએ એટલે કે ભદ્રાકાળના શરૂઆતની 72 મિનિટનો ત્યાગ કર્યા બાદ કોઈપણ ધાર્મિક અને શુભ કાર્ય કરી શકાય છે. ટૂંકમાં 30 ઓગસ્ટ ને બુધવારના રોજ સવારે 11 વાગ્યાથી સાંજે 7.50 મિનિટ સુધીના સમયગાળા દરમિયાન રાખડી બાંધી શકાય છે.
