રાજકીય દંભ શું છે? કોંગ્રેસની કથની અને કરણીમાં શું ફરક છે? રાહુલ ગાંધી જેમને દિલ્હીમાં ‘મોદી કા યાર’ કહે છે, તેમના પક્ષની સરકારો એ લોકોના જ એજન્ટ કેવી રીતે રહી? જો તમારે આ સવાલોના જવાબ જોઈતા હોય તો છત્તીસગઢના સુરગુજા જિલ્લાના ગાઢ જંગલોની (હસદેવ અરણ્ય) વચ્ચે આવેલા ગામ હરિહરપુરમાં આવો.
આ વિસ્તારને હસદેવ અરણ્ય પણ કહેવામાં આવે છે. સપ્ટેમ્બર મહિનામાં જ્યારે અમે દૂર-દૂર સુધી ફેલાયેલી હરિયાળી વચ્ચે અહીં પહોંચ્યા ત્યારે જોરદાર વરસાદ પડ્યો, જાણે કોંગ્રેસ સરકારના પગલાં પર રડી રહી હોય. છત્તરના વૃક્ષો પરથી ફૂંકાતા ઠંડા પવનો જાણે રાહુલ ગાંધીના જૂથ વચનો અને ભારત જોડો યાત્રા પર શાપ મોકલતા હોય.
આવા હવામાનમાં પણ કેટલાક ગામલોકો ખેતરોની વચ્ચોવચ સૂકા ઘાસની છત નીચે બેઠા છે. એવી આશામાં નહીં કે ભૂપેશ બઘેલ સરકાર તેમની કાળજી લેશે. પરંતુ એ ડરથી તેઓ 2 માર્ચ 2022થી અહીં ઊભા છે કે વહીવટી કર્મચારીઓ કદાચ વૃક્ષો કાપવા ન આવે. ગ્રામજનોનો દાવો છે કે પોલીસ દળની મદદથી અત્યાર સુધીમાં 430 વૃક્ષો કાપવામાં આવ્યા છે. પરંતુ, આજદિન સુધી વહીવટી તંત્રના કોઈ અધિકારી તેમની સાથે વાતચીત કરવા પહોંચ્યા નથી.
હરિહરપુર, સાલ્હી, ફતેહપુર, ઘાટબારા, ચારપાડા, મદનપુર જેવા ઘણા ગામોના આદિવાસી સમાજો ‘હસદેવ બચાવો’ ના નારા સાથે છત્તીસગઢની કોંગ્રેસ સરકાર અને અદાણી જૂથ વિરુદ્ધ માર્ચ મહિનાથી ધરણા પર બેઠા છે. તેઓ આ જંગલ વિસ્તારમાં ખાણકામની નવી પરવાનગીનો વિરોધ કરી રહ્યા છે. ગ્રામજનોનું કહેવું છે કે, નકલી ગ્રામસભાઓનું આયોજન કરીને પારસામાં ખાણકામની પરવાનગી આપવામાં આવી છે. તેઓ ખોદકામને કારણે લગભગ 4.5 લાખ વૃક્ષો કપાવાનો દાવો કરી રહ્યા છે.
ધરણા પર બેઠેલા ગ્રામજનોને ભય છે કે ખનનને કારણે તેમના ગામો નષ્ટ થઈ જશે. તે અકારણ નથી. હરિહરપુરના સામતિયાએ ઑપઈન્ડિયાને કહ્યું, “મારૂ પિયર કેતે હૈ. જ્યારે ખાણ ત્યાં ખુલી ત્યારે તમામ વૃક્ષો અને છોડ કપાઈ ગયા હતા. મારા બધા ભાઈઓ અને બહેનો અહીં અને ત્યાં ગયા. આખો પરિવાર વેરવિખેર થઈ ગયો હતો. હવે અમે આ ગામ અને વસાહત છોડીશું નહીં. અદાણી અમારી જગ્યાએ જમીન ન લે. અમે તેને છોડીશું નહીં. ભલે આપણે જીવ ગુમાવીએ, પણ આપણે આ જગ્યા છોડીશું નહીં. અમે જંગલ કાપવા નહીં દઈએ.”
કોંગ્રેસ સરકારથી તેમની નારાજગીનું એક કારણ રાહુલ ગાંધીએ 2015માં આપેલું વચન છે. જૂન 2015માં રાહુલ ગાંધીએ હરિહરપુરથી લગભગ 15 કિલોમીટર દૂર મદનપુરમાં સભા કરી હતી. આ દરમિયાન આ ગ્રામજનોને ખાતરી આપવામાં આવી હતી કે જો રાજ્યમાં કોંગ્રેસની સરકાર બનશે તો આ વિસ્તારમાં ખોદકામ કરવા દેવામાં આવશે નહીં. તેમના ગામોને બરબાદ થવા દેવામાં આવશે નહીં. આ વચન પર ભરોસો રાખીને તેઓએ 2018ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસને સમર્થન આપ્યું હતું. રાજ્યમાં ભૂપેશ બઘેલના નેતૃત્વમાં કોંગ્રેસની સરકાર પણ આવી. આ પછી કોંગ્રેસ અને રાહુલ ગાંધી આ વચન ભૂલી ગયા.
વચનની યાદ અપાવવા માટે, લગભગ 300 ગ્રામવાસીઓએ 4 ઓક્ટોબર 2021 ના રોજ પદયાત્રા શરૂ કરી. તે 11 ઓક્ટોબરે રાયપુર પહોંચી હતી. બઘેલ સરકારને રાહુલ ગાંધીના વચનની યાદ અપાવી. આશ્વાસન મળ્યું, પણ કંઈ થયું નહીં. આ પછી ગ્રામજનોનું એક જૂથ દિલ્હી આવ્યું અને રાહુલ ગાંધીને મળ્યા. તેમણે કથિત રીતે તેમને આશ્વાસન પણ આપ્યું હતું. તેમ છતાં કોઈ પહેલ કરવામાં આવી ન હતી, તેથી ગ્રામજનોએ ‘હસદેવ અરણ્ય બચાવો સંઘર્ષ સમિતિ’ના બેનર હેઠળ ધરણા શરૂ કર્યા. રસપ્રદ વાત એ છે કે, છત્તીસગઢનો પારસા કોલ બ્લોક રાજસ્થાન રાજ્ય વિદ્યુત ઉત્પદન નિગમ લિમિટેડને ફાળવવામાં આવ્યો છે. રાજસ્થાન સરકારે તેને ખાણકામ માટે અદાણી ગ્રુપને કોન્ટ્રાક્ટ પર આપ્યું છે. રાજસ્થાનમાં પણ કોંગ્રેસની સરકાર છે.
ફતેહપુર ગામના ભુનેશ્વર સિંહ પોર્ટે પણ ‘હસદેવ અરણ્ય બચાવો સંઘર્ષ સમિતિ’ સાથે સંકળાયેલા છે. તેમણે OpIndiaને કહ્યું, “અમે ધરણા પર બેઠાંને લગભગ 190 દિવસ થઈ ગયા છે. પરંતુ આજ સુધી પ્રશાસન તરફથી કોઈ વ્યક્તિ અમારી સંભાળ લેવા નથી આવી.” સાલ્હી ગામના રામ લાલ સિંહ કરીયમ કહે છે કે, “બનાવટી ગ્રામસભાના આધારે ખાણકામ માટે સરકાર દ્વારા આપવામાં આવેલી પરવાનગી NGT દ્વારા 2014માં જ રદ કરવામાં આવી હતી. છતાં આ સરકાર આગળ વધી રહી છે. અમે પગપાળા રાયપુર ગયા. રાજ્યપાલે નકલી ગ્રામસભાઓની તપાસના આદેશ આપ્યા હતા. પરંતુ જિલ્લા વહીવટીતંત્ર મૌન બેઠું છે.”
સાલ્હીના નંદરામે ઑપઈન્ડિયાને જણાવ્યું, “છત્તીસગઢમાં કોંગ્રેસની સરકાર આવવાથી અમને લાગ્યું કે જ્યારે તે નરવા, ગરુઆ, ઘુર્વની વાત કરી રહી છે ત્યારે તે ખાણની ફાળવણી રદ કરશે. પણ આ નરવો ગરુઆનો નાશ કરવાનું કામ કરી રહી છે. અમે જીવ ગુમાવી શકીએ પણ જંગલની જમીન છોડીશું નહીં. અમે લડતા રહીશું. સરકારે એવું ન વિચારવું જોઈએ કે અમે નબળા છીએ. અમે નબળા નથી. સમગ્ર છત્તીસગઢના લોકો આજે અમારા આંદોલનને સમર્થન આપી રહ્યા છે.”
પ્રશ્ન માત્ર એ જ નથી કે આ સ્થળે ખાણકામ થવુ જોઈએ કે નહી? આ માટે અપનાવવામાં આવેલી પ્રક્રિયા માન્ય હતી કે નહીં? લોકશાહી રીતે ચૂંટાયેલી સરકાર તેના લોકો સાથે વાતચીત કરે તેવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે. કોંગ્રેસ સરકારે હસદેવ બચાવો આંદોલન અંગે આ પહેલ પણ કરી નથી. ઉલટું કેટલાક ગ્રામજનો સામે કેસ નોંધવામાં આવ્યા છે.
સૌથી હાસ્યાસ્પદ બાબત એ છે કે કોંગ્રેસનું સરગુજા યુનિટ પોતે જ તેમને સમર્થન આપવાનું કહે છે. આ જ વિસ્તારમાંથી આવતા બઘેલ સરકારના મંત્રી ટીએસ સિંહદેવ પણ આ આંદોલનકારીઓને પોતાનું અંગત સમર્થન આપવા માટે વિરોધ સ્થળ પર આવ્યા છે. જો રાજ્ય સરકાર ઇચ્છે તો તે કેન્દ્રની મોદી સરકારને પણ અનુસરી શકે છે, જે તેણે કૃષિ કાયદાને પાછો ખેંચીને બતાવ્યું છે. પરંતુ આવું કંઈ થવાની અપેક્ષા નથી, કારણ કે હસદેવ અને તેના આદિવાસી બાળકોના અવાજનું કોંગ્રેસ, રાહુલ ગાંધી અને ભારત જોડો યાત્રામાં જોડાયેલા આંદોલનજીવીઓ માટે કોઈ મૂલ્ય નથી.
