દેશમાં દરરોજ ધર્માંતરણના અનેક કિસ્સાઓ સામે આવતા હોય છે. ધર્માંતરણના કિસ્સાઓમાં એ કેસોમાં બળજબરીથી કરવામાં આવેલા ધર્માંતરણથી લઈને કપટપૂર્ણ ધર્માંતરણ અને ધર્માંતરણના હેતુસર લગ્નો સામાન્ય છે. આખા દેશમાં જે રીતે ધર્માંતરણનું દુષ્ટ ચક્ર ચાલી રહ્યું છે તેનાથી દરેક બધા ચિંતિત છે. તેને રોકવા માટે અલગ-અલગ રાજ્યોની સરકારો પોતપોતાના હિસાબે કડક કાયદાઓ બનાવી રહી છે. આ જ ક્રમમાં, હિમાચલ પ્રદેશની જય રામ ઠાકુર સરકારે રાજ્યમાં ધર્માંતરણના વર્તમાન કાયદામાં સુધારો કરવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે ‘હિમાચલ પ્રદેશ ધાર્મિક સ્વતંત્રતા (સુધારા) બિલ, 2022’ રજૂ કર્યું છે.
Himachal Pradesh Assembly passes bill against forced ‘mass conversion’ with voice vote https://t.co/K3yayko2Lu
— Republic (@republic) August 13, 2022
હિમાચલ પ્રદેશના વર્તમાન ધર્માંતરણ કાયદા વિશે વાત કરીએ તો, અહીં હિમાચલ પ્રદેશ ધાર્મિક સ્વતંત્રતા અધિનિયમ, 2019 હમણાં 21 ડિસેમ્બર 2020 ના રોજ જ સૂચિત કરવામાં આવ્યો હતો. આ બિલ 2006ના કન્વર્ઝન એક્ટમાં ફેરફાર લાવવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે પસાર કરવામાં આવ્યું હતું.
વાસ્તવમાં, હિમાચલ પ્રદેશનું ધર્માંતરણ વિરોધી અધિનિયમ 2006 પર હિમાચલ હાઈકોર્ટે 2012માં સ્ટે મૂક્યો હતો અને કહ્યું હતું કે તે ધાર્મિક સ્વતંત્રતાનું ઉલ્લંઘન છે. આ પછી, વર્ષ 2019 માં, રાજ્ય સરકારે ફરીથી 2006 ના કાયદામાં 10 સુધારા કરીને બિલ રજૂ કર્યું, જે ડિસેમ્બર 2020 માં કાયદાના સ્વરૂપમાં પસાર થયું હતું.
હિમાચલ પ્રદેશ ધાર્મિક સ્વતંત્રતા (સુધારા) બિલ, 2022
હિમાચલ પ્રદેશ સરકાર દ્વારા રજૂ કરાયેલા ‘હિમાચલ પ્રદેશ ધાર્મિક સ્વતંત્રતા (સુધારા) બિલ, 2022’માં અગાઉના કાયદા કરતાં વધુ કડક સજાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. જયરામ ઠાકુર સરકાર દ્વારા રજૂ કરાયેલા નવા સુધારા બિલમાં બળજબરીથી ધર્માંતરણ માટે જેલની મુદત 7 વર્ષથી વધારીને વધુમાં વધુ 10 વર્ષ કરવાનો પ્રસ્તાવ છે.
વધુમાં, આ બિલમાં સૂચિત જોગવાઈ મુજબ, ધર્માંતરણ વિરોધી કાયદા હેઠળ કરવામાં આવેલી તમામ ફરિયાદોની તપાસ સબ-ઇન્સ્પેક્ટરના રેન્કથી નીચેના પોલીસ અધિકારી દ્વારા કરી શકાતી નથી. એટલું જ નહીં આ કેસની સમગ્ર સુનાવણી સેશન્સ કોર્ટમાં થશે.
જયરામ ઠાકુર સરકાર દ્વારા રજૂ કરાયેલા આ સુધારા બિલમાં એવી જોગવાઈ પણ કરવામાં આવી છે કે જો કોઈ વ્યક્તિ અન્ય ધર્મની વ્યક્તિ સાથે લગ્ન કરવા માટે પોતાનો ધર્મ છુપાવે છે, તો દોષિત વ્યક્તિને ઓછામાં ઓછી 3 વર્ષની જેલની સજા થઈ શકે છે. આ સાથે આ સજાને વધારીને દસ વર્ષ કરવાની જોગવાઈ પણ કરવામાં આવી છે. વધુમાં, બિલમાં, લઘુત્તમ દંડ વધારીને ₹50000 (રૂપિયા પચાસ હજાર) કરવામાં આવ્યો છે, જે વધારીને ₹100000 (રૂપિયા એક લાખ) કરી શકાય છે.
આ બિલમાં સામૂહિક ધર્માંતરણ માટે સજા વધારવાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. વર્તમાન કાયદા અનુસાર સામૂહિક ધર્મ પરિવર્તન માટે 7 વર્ષની જેલ અને વધુમાં વધુ પચાસ હજાર રૂપિયાના દંડની જોગવાઈ છે. જ્યારે નવા બિલમાં એવું કહેવામાં આવ્યું છે કે બે કે તેથી વધુ વ્યક્તિઓના ધર્માંતરણને સામૂહિક ધર્માંતરણ તરીકે ગણવામાં આવશે અને આમ કરવાથી આરોપીને ઓછામાં ઓછી 5 વર્ષની જેલની સજા થઈ શકે છે. આ સજા 10 વર્ષ સુધી પણ વધારી શકાય છે. આ સિવાય સામૂહિક ધર્માંતરણ માટે ઓછામાં ઓછા દોઢ લાખ રૂપિયાના દંડની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે, જે વધારીને બે લાખ રૂપિયા થઈ શકે છે.
ધર્માંતરણ પછી આરક્ષણ નહીં
જો કોઈ વ્યક્તિ ધર્મ પરિવર્તન પછી પણ તેના મૂળ ધર્મ હેઠળ ઉપલબ્ધ સુવિધાઓ મેળવે છે, તો તે ગુનાની શ્રેણીમાં આવશે અને આમ કરનાર વ્યક્તિને 2 વર્ષની સજા થઈ છે, જે વધારીને 5 વર્ષ થઈ શકે છે. સાથે જ દંડ 50 હજારથી વધારીને 1 લાખ રૂપિયા થઈ શકે છે.
તેને એ રીતે સમજી શકાય છે કે જો અનુસૂચિત જાતિ કે જનજાતિ કે ઓબીસીના લોકો ધર્મ પરિવર્તન કરે છે, તો પછી તેમને કોઈપણ પ્રકારનું આરક્ષણ નહીં મળે. તેમજ જો તેઓ ધર્મ પરિવર્તનની વાત છુપાવીને અનામત લેતા રહેશે તો તેમને 5 વર્ષની સજા અને 50000 થી એક લાખ રૂપિયા સુધીનો દંડ ભરવો પડશે.
એટલું જ નહીં, આ બિલમાં ધર્માંતરણના એક મહિના પહેલા જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ સમક્ષ એફિડેવિટ રજૂ કરવાની જોગવાઈ પણ કરવામાં આવી છે. આ એફિડેવિટમાં જણાવવાનું રહેશે કે તેઓ સ્વેચ્છાએ ધર્મ પરિવર્તન કરી રહ્યા છે. જો કે, જો કોઈ વ્યક્તિ તેના મૂળ ધર્મમાં પાછા ફરવા માંગે છે, તો તેણે કોઈપણ પ્રકારની એફિડેવિટ આપવાની જરૂર રહેશે નહીં.
વિધેયકની રજૂઆત કરતા મુખ્યમંત્રીએ કહ્યું, “અધિનિયમને વધુ અસરકારક બનાવવા માટે સજાની કલમોમાં કેટલાક નાના ફેરફારો કરવામાં આવી રહ્યા છે. અધિનિયમ ખોટી રજૂઆત, બળ, અયોગ્ય પ્રભાવ, બળજબરી, પ્રલોભન, લગ્ન અથવા કોઈપણ કપટપૂર્ણ માધ્યમ દ્વારા ધર્માંતરણને પ્રતિબંધિત કરે છે. અધિનિયમની કલમ 5 હેઠળ ધર્માંતરણના એકમાત્ર હેતુ માટે કોઈપણ લગ્નને “ખોટા અને રદબાતલ (અર્થાત અમાન્ય)” તરીકે જાહેર કરવામાં આવે છે.”
અન્ય રાજ્યોમાં પણ છે ધર્માંતરણ પરના કાયદા
હિમાચલ પ્રદેશ ઉપરાંત તાજેતરમાં મધ્યપ્રદેશ, ઉત્તર પ્રદેશ સહિત કેટલાક અન્ય રાજ્યોએ પણ ધર્માંતરણ પર કડક કાયદો બનાવ્યો છે.
મધ્યપ્રદેશના ધર્માંતરણ વિરોધી કાયદાની વાત કરીએ તો, અહીં ધાર્મિક સ્વતંત્રતા અધિનિયમ 2020 મુજબ, કોઈ પણ વ્યક્તિ બળજબરી, ધમકી અથવા બળજબરીથી લગ્ન અથવા અન્ય કોઈ છેતરપિંડીનાં નામે પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે કોઈ બીજાનું ધર્માંતરણ કરી શકે નહીં. આ કાયદાનું ઉલ્લંઘન કરવા પર 1 થી 10 વર્ષની જેલ અને એક લાખ રૂપિયા સુધીના દંડની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. એટલું જ નહીં, ધર્મ છુપાવીને લગ્નના ગુના માટે 3 વર્ષથી 10 વર્ષ અને 50 હજાર રૂપિયાના દંડની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. તેમજ અન્ય ધર્મમાં લગ્ન માટે 2 મહિના પહેલા માહિતી આપવી પડે છે, જો લગ્ન માહિતી વગર થશે તો તે રદબાતલ ગણાશે.
ઉત્તર પ્રદેશ ધર્મ પરિવર્તન નિષેધ અધ્યાદેશ, 2020 વિશે વાત કરીએ તો, અહીં બળજબરીથી ધર્મ પરિવર્તન કરાવવા પર ઓછામાં ઓછા 15000 રૂપિયાના દંડ સાથે 1 થી 5 વર્ષની જેલની જોગવાઈ છે. આ સિવાય SC/ST સમુદાયની સગીરો અને મહિલાઓના ધર્માંતરણ માટે ત્રણથી 10 વર્ષ સુધીની સજાની જોગવાઈ છે. બળજબરીથી સામૂહિક ધર્મ પરિવર્તન માટે 3 થી 10 વર્ષની સજા અને 50,000 રૂપિયાના દંડની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. જો એવું જાણવા મળે કે લગ્નનો એકમાત્ર હેતુ ધર્મ પરિવર્તન કરવાનો હતો, તો આવા લગ્નોને અમાન્ય જાહેર કરવામાં આવશે.
