રવિવાર 1 ઓક્ટોબર 2023થી સમગ્ર દેશમાં જન્મ અને મૃત્યુની નોંધણી (સુધારો) અધિનિયમ, 2023 લાગુ થવા જઈ રહ્યો છે. જે અંતર્ગત શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં પ્રવેશ, ડ્રાઇવિંગ લાઇસન્સ મેળવવા, મતદાર નોંધણી, આધાર નંબર મેળવવા, લગ્ન નોંધણી કરવા, સરકારી નોકરી મેળવવા જેવા વિવિધ હેતુઓ માટે જન્મનો દાખલો (Birth Certificate) એક દસ્તાવેજ તરીકે મૂકી શકાશે.
કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રાલયે 13 સપ્ટેમ્બરે જારી કરાયેલી સૂચના દ્વારા સત્તાવાર રીતે આ નિયમ લાગુ થવાની તારીખની જાહેરાત કરી હતી. આ કાયદાનો ઉદ્દેશ્ય ડિજિટલ નોંધણી દ્વારા જન્મ અને મૃત્યુનો રાષ્ટ્રીય અને રાજ્ય-સ્તરનો ડેટાબેઝ તૈયાર કરવાનો છે, જે આખરે જાહેર સેવાઓ અને સામાજિક લાભોની કાર્યક્ષમતા અને પારદર્શિતામાં વધારો કરશે.
Registration of Births and Deaths (Amendment) Act, 2023 that allows the use of a birth certificate as a single document for admission to an educational institution, issuance of a driving licence, preparation of voter list, Aadhaar number, registration of marriage or appointment… pic.twitter.com/fk7KIJ2myv
— ANI (@ANI) September 14, 2023
નોટિફિકેશન મુજબ, “જન્મ અને મૃત્યુની નોંધણી (સુધારા) અધિનિયમ, 2023 (20 નું 2023) ની કલમ 1 ની પેટા-કલમ (2) દ્વારા આપવામાં આવેલી સત્તાઓનો ઉપયોગ કરીને, કેન્દ્ર સરકાર આથી આ કાયદાની જોગવાઈઓ અમલમાં લાવવા માટે 1 લી ઑક્ટોબર 2023 ના દિવસની પસંદગી કરે છે.”
ઓગસ્ટ મહિનામાં બંને સદનમાંથી પાસ થયો હતો અધિનિયમ
સંસદના બંને ગૃહોએ ગયા મહિને ચોમાસુ સત્ર દરમિયાન જન્મ અને મૃત્યુની નોંધણી (સુધારા) બિલ, 2023 પસાર કર્યું હતું. રાજ્યસભાએ 7 ઓગસ્ટના રોજ ધ્વનિ મત દ્વારા બિલને મંજૂરી આપી હતી, જ્યારે લોકસભાએ તેને 1 ઓગસ્ટના રોજ પસાર કરી દીધું હતું. કેન્દ્રીય ગૃહ રાજ્ય મંત્રી નિત્યાનંદ રાયે 1969ના કાયદામાં સુધારો કરવાના પ્રયાસનું નેતૃત્વ કર્યું હતું.
સુધારેલ અધિનિયમ રજીસ્ટ્રાર જનરલ ઓફ ઈન્ડિયાને રજિસ્ટર્ડ જન્મ અને મૃત્યુનો રાષ્ટ્રીય ડેટાબેઝ જાળવવાની સત્તા આપે છે. મુખ્ય રજિસ્ટ્રાર (રાજ્યો દ્વારા નિયુક્ત) અને રજિસ્ટ્રાર (સ્થાનિક વિસ્તારો માટે રાજ્યો દ્વારા નિયુક્ત) ને રાષ્ટ્રીય ડેટાબેઝ સાથે નોંધાયેલ જન્મ અને મૃત્યુના ડેટા શેર કરવા ફરજિયાત છે. દરેક રાજ્યના મુખ્ય રજિસ્ટ્રાર રાજ્ય સ્તરે એક સમાન ડેટાબેઝ જાળવવા માટે જવાબદાર રહેશે.
કોને કોને લાગુ પડે
અગાઉ, અમુક વ્યક્તિઓએ જન્મ અને મૃત્યુની જાણ રજિસ્ટ્રારને કરવી જરૂરી હતી, જેમ કે જ્યાં બાળકનો જન્મ થયો હોય તે હોસ્પિટલના ઈન્ચાર્જ મેડિકલ ઓફિસર. નવો અધિનિયમ આ જરૂરિયાતને વિસ્તૃત કરે છે જેમાં માતા-પિતાના અને જન્મના મામલામાં માહિતી આપનારના આધાર નંબર આપવાનો સમાવેશ થાય છે. આ જોગવાઈ જેલ (જેલર દ્વારા નોંધાયેલ) અને હોટલ અથવા લોજ (મેનેજર દ્વારા નોંધાયેલ) જેવા સ્થળોએ થતા જન્મોને પણ લાગુ પડે છે.
વધુમાં, સુધારેલ કાયદો બિન-સંસ્થાકીય દત્તક લેવા માટે દત્તક માતા-પિતા, સરોગસી દ્વારા જન્મ માટે જૈવિક માતા-પિતા અને બાળકના જન્મના કિસ્સામાં સિંગલ પેરેન્ટ્સ અથવા અપરિણીત માતાઓનો સમાવેશ કરવા માટે ઉલ્લેખિત વ્યક્તિઓની સૂચિને વિસ્તૃત કરે છે.
અધિનિયમ જણાવે છે કે રાષ્ટ્રીય ડેટાબેઝને વસ્તી રજિસ્ટર, મતદાર યાદીઓ અને રેશન કાર્ડ સહિત વિવિધ ડેટાબેઝની જાળવણી માટે જવાબદાર અન્ય સત્તાવાળાઓ સાથે શેર કરી શકાય છે. જો કે, રાષ્ટ્રીય ડેટાબેઝનો ઉપયોગ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા માન્ય હોવો આવશ્યક છે.
તેવી જ રીતે, રાજ્યના ડેટાબેઝને રાજ્ય સરકારની મંજૂરીને આધીન, રાજ્ય સ્તરના ડેટાબેઝ માટે જવાબદાર અધિકારીઓ સાથે શેર કરી શકાય છે. અધિનિયમ રજિસ્ટ્રાર અથવા જિલ્લા રજિસ્ટ્રારની ક્રિયાઓ અથવા આદેશોથી પીડિત વ્યક્તિઓ માટે નિવારણ માટે ચોક્કસ સમય મર્યાદા સાથે અપીલ પ્રક્રિયાની રૂપરેખા પણ આપે છે.
