ભારતમાં ઘટતી પ્રેસ સ્વતંત્રતા પર સવાલ ઉઠાવતી ટેક ફોગ સ્ટોરી ધ વાયરે પાછી ખેંચી: વૈશ્વિક મીડિયાએ તેના સહારે કર્યા હતા ભારતીય લોકશાહી પર હુમલા

ધ વાયરે મેટા સ્ટોરી પરના તેના અહેવાલો પાછા ખેંચ્યા અને ફિયાસ્કોની “આંતરિક તપાસ” કરવાનો આદેશ આપ્યાના દિવસો પછી, ડાબેરી પ્રચાર વેબસાઇટે ટેક ફોગ, એક એપ્લિકેશન જેના વિષે દાવો કરવામાં આવ્યો હતો કે તેનો ઉપયોગ ભાજપ દ્વારા વલણોને બદલવા અને ઓનલાઇન ઘૃણા ફેલાવવા માટે કરવામાં આવતો હતો, પરના તેના મહિનાઓ જૂના અહેવાલને પણ શાંતિથી પાછો ખેંચી લીધો હતો.

ઓગસ્ટ 2020 ની ટ્વીટ અને કેટલાક ‘સ્રોત’ પર આધાર રાખીને, ધ વાયરે દાવો કર્યો હતો કે ભાજપ ભાજપના નેતા દેવાંગ દવેની આગેવાની હેઠળના ટેક ફોગ નામના એક સોફ્ટવેરનો ઉપયોગ કરી રહી છે, જે ઓનલાઈન ટ્રેન્ડમાં છેડછાડ કરવાની અને તેના વિરોધીઓ પર હુમલો કરવા માટે નફરત ફેલાવવાની અભૂતપૂર્વ શક્તિઓ ધરાવે છે. દવેએ વાયરને મોકલેલા ઈમેલમાં આક્ષેપોને જોરશોરથી નકારી કાઢ્યા હોવા છતાં, તેઓએ વાર્તા પ્રકાશિત કરવાનું ચાલુ રાખ્યું.

જાન્યુઆરી 2022 માં પ્રકાશિત થયેલા અહેવાલમાં, વાયરે દાવો કર્યો હતો કે કહેવાતી ટેક ફોગ એપ્લિકેશને ભાજપને ટ્વિટરના વલણોને ‘હાઇજેક’ કરવાની મંજૂરી આપી હતી, બહુવિધ WhatsApp એકાઉન્ટ્સનું સંચાલન કરવાની મંજૂરી આપી હતી અને ભાજપ વિરોધી પત્રકારોની સીધી ઑનલાઇન સતામણી કરી હતી. રિપોર્ટમાં દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે એપ તમામ પ્રકારની સુરક્ષા સુવિધાઓને બાયપાસ કરી શકે છે જે મોટા સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ પાસે છે. ધ વાયર મુજબ, ટેક ફોગમાં એક પ્રકારની સુપરપાવર હતી જેણે તેને એવી ક્ષમતાઓ આપી જે યુએસએના NSA પાસે પણ ન હતી. ધ વાયરે આક્ષેપ કર્યો હતો કે ટેક ફોગનો ઉપયોગ કરીને ટ્વીટર, ફેસબુક, વોટ્સએપ વગેરે જેવી ટોચની એપ્સને હેક કરવામાં આવે છે અને તે પ્લેટફોર્મની તમામ સુરક્ષા સુવિધાઓ આ જાદુઈ સોફ્ટવેરથી અદૃશ્ય થઈ જાય છે.

જો કે, થોડા દિવસોની અંદર, OpIndia એ ટેક ફોગ પર ધ વાયરના અહેવાલમાં છિદ્રો પંચર કર્યા, જેમાં સુપરપાવર એપ્લિકેશન પર ડાબેરી પ્રચાર વેબસાઇટના દાવાઓ કેવી રીતે ઉમેરાયા ન હતા અને એપ્લિકેશન કેવી રીતે તેમની કલ્પનાશીલતાની મૂર્તિ બની શકે છે તે દર્શાવે છે. સમગ્ર ખંડન અહીં વાંચી શકાય છે. પરંતુ તેમાં 10 મહિનાનો સમય લાગ્યો હતો અને ધ વાયરનું નેતૃત્વ કરનાર મેટા ફિયાસ્કોએ પણ “આંતરિક પૂછપરછ” બાકી હોવાથી તેની ટેક ફોગ સ્ટોરીઝ પાછી ખેંચી લીધી હતી. આકસ્મિક રીતે, દેવેશ કુમાર, ધ વાયર સ્ટાફ કે જેમણે મેટા વાર્તાઓના સહ-લેખક હતા, તેઓ પણ ટેક ફોગ વાર્તાઓના સહ-લેખક હતા.

23 ઑક્ટોબર, 2022ના રોજ, ધ વાયરે ટેક ફોગ પરની તેની વાર્તાઓ પાછી ખેંચી લીધી, જેમાં તેની વેબસાઇટ પર ટેક ફોગની વાર્તાઓની લિંક્સ એક સંદેશને ચમકાવતી હતી. ધ વાયર દ્વારા ખેંચવામાં આવેલા અહેવાલોમાંથી એક પરના સંદેશનો સ્ક્રીનશોટ અહીં છે.

જ્યારે મેટા અને ટેક ફોગ વાર્તાઓ પાછી ખેંચી લેવી એ ધી વાયર દ્વારા એવો ઢોંગ કરવાનો ચહેરો બચાવવાનો પ્રયાસ છે કે તેઓ પારદર્શક છે અને પત્રકારત્વની નીતિઓ વિશે ચિંતિત છે, ત્યારે તેમના દ્વારા પેડ કરવામાં આવેલ અસલ જૂઠાણું વૈશ્વિક પ્લેટફોર્મ પર તેનો માર્ગ શોધીને અને પૂર્વગ્રહયુક્ત છે. ભારતની પ્રતિષ્ઠાને કલંકિત કરવા માટે તેનો ઉપયોગ કરતી સંસ્થાઓ.

કેવી રીતે શંકાસ્પદ આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ અને ડાબેરી મીડિયા આઉટલેટ્સે ટેક ફોગના જૂઠાણાને ફેલાવવામાં મદદ કરી

ફ્રીડમ હાઉસ, એક શંકાસ્પદ માનવાધિકાર ‘વોચડોગ’ કે જેણે ભારતના પડોશી ઇસ્લામિક રાજ્યોના હિંદુઓ, પારસીઓ, શીખો, બૌદ્ધો અને ખ્રિસ્તીઓ જેવા સતાવેલા લઘુમતીઓને નાગરિકત્વના અધિકારો આપનારા કાયદા સામે હિંસક વિરોધને સમર્થન આપ્યું હતું, તેણે દેશને ‘ફ્રી’માંથી ‘આંશિક રીતે’ કરી દીધો. 2021માં મુક્ત’. 2022માં પણ, સંસ્થાએ ભારતને ‘અંશતઃ મુક્ત’ તરીકે જાળવી રાખ્યું હતું, પૂર્વગ્રહયુક્ત અહેવાલો અને પાયાવિહોણા આક્ષેપો પર ઝુકાવ્યું હતું, જેમાં ટેક ફોગ પર ધ વાયરની વાર્તાનો સમાવેશ થાય છે, એવો દાવો કરવા માટે કે ભાજપના સભ્યોએ તેનો ઉપયોગ જાહેર કથાઓને આકાર આપવા માટે કર્યો હતો અને સોશિયલ મીડિયાના અભિપ્રાયોની હેરફેરકરવા માટે કર્યો.

તેવી જ રીતે, અન્ય સંસ્થાઓ કે જેઓ પેથોલોજીકલ રીતે ભારત પ્રત્યે પ્રતિકૂળ છે, ખાસ કરીને મોદી વડા પ્રધાન બન્યા પછી, ટેક ફોગ વાર્તાને તેમના હાસ્યાસ્પદ સૂચકાંકો પર ભારતનું રેન્કિંગ ઘટાડવાના એક ઉદાહરણ તરીકે ટાંક્યું. ઉદાહરણ તરીકે, રિપોર્ટર્સ વિધાઉટ બોર્ડર્સ (RSF)ના પ્રેસ ફ્રીડમ ઈન્ડેક્સ 2022એ ભારતને ગયા વર્ષના 142મા ક્રમેથી ડાઉનગ્રેડ કરીને આ વર્ષે 150મા ક્રમે લાવી દીધું છે, જે તેને UAE અને હોંગકોંગ જેવા તાનાશાહી અને સરમુખત્યારશાહી શાસનથી પણ નીચે મૂકે છે.

એચડબ્લ્યુ ઇંગ્લિશમાં પ્રકાશિત થયેલા એક અહેવાલમાં ધ વાયર દ્વારા ટેક ફોગ સ્ટોરીને ટાંકવામાં આવી છે કે તે કેવી રીતે ગયા વર્ષના 142 થી 2022 માં 150 માં ભારતનું રેન્કિંગ ડાઉનગ્રેડ કરવામાં ભૂમિકા ભજવી છે. જે હવે શુદ્ધ છેતરપિંડીનો કેસ હોવાની શંકા છે, જ્યારે તેઓએ આ વર્ષની શરૂઆતમાં પ્રેસ ફ્રીડમ ઇન્ડેક્સ પર ભારતના ડાઉનગ્રેડ અંગે અહેવાલ આપ્યો હતો.

‘લોકશાહી ઇન્ડેક્સ’ અને ‘પ્રેસ ફ્રીડમ ઇન્ડેક્સ’ પર ભારતનું માનવામાં આવેલું ડૂબકી ભારતીય રાજકારણીઓ અને વૈશ્વિક મંચ પરના અન્ય વિવેચકો દ્વારા વારંવાર ઉબકા મારવામાં આવ્યું છે, જેઓ સાબિત કરવા માંગે છે કે ભારત અમુક ડિસ્ટોપિયન સરમુખત્યારશાહી હેઠળ જીવે છે, અને માત્ર સફેદ માસ્ટર્સ પીએમ મોદીની આગેવાની હેઠળના દુષ્ટ શાસન દ્વારા પીડિત ગરીબ ભૂરા લોકોને પશ્ચિમ આવીને બચાવી શકે છે.

ધી વોશિંગ્ટન પોસ્ટ, બ્લૂમબર્ગ અને વિકિપીડિયાએ ટેક ફોગ પર ધ વાયરના દાવાને આગળ ધપાવ્યો જે હવે શુદ્ધ છેતરપિંડી હોવાની શંકા છે.

માત્ર આ બે સૂચકાંકો જ નહીં, ટેક ફોગ ફિક્શનને ભારતનું નકારાત્મક ચિત્ર દોરવા માટે અન્ય ઘણા વૈશ્વિક પ્લેટફોર્મ્સ દ્વારા ટાંકવામાં આવ્યું હતું, જેમ કે વોશિંગ્ટન પોસ્ટ, બ્લૂમબર્ગ અને અન્ય, જેમણે ધ વાયરના ભાગ્યે જ વિશ્વસનીય દાવાઓને વિસ્તૃત કર્યા હતા કે ભાજપે એક એપ્લિકેશનનો ઉપયોગ કર્યો હતો. સોશિયલ મીડિયાના વલણો સાથે ચાલાકી કરો અને તેના વિરોધીઓને ઓનલાઈન નફરતથી દૂર કરો. સૂચિ સૂચક છે પરંતુ તે એક વિંડો આપે છે કે કેવી રીતે ડાબેરી વૈશ્વિક સંગઠનોની સાંઠગાંઠ દ્વારા જૂઠાણું દૂર દૂર સુધી ફેલાયું હતું.

બ્લૂમબર્ગ સાથેના બે કટારલેખકો ટિમ કલપન અને એન્ડી મુખર્જીએ ટેક ફોગ પર વાયર સ્ટોરી પર આધારિત એક અભિપ્રાય લેખ સહ-લેખક કર્યો હતો, જે ઘણા મીડિયા હાઉસ દ્વારા પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યો હતો. તેઓએ કહેવાતી એપ વિશે વાયર દ્વારા કરવામાં આવેલ ન હોવાના દાવા પણ કર્યા હતા. તેઓએ દાવો કર્યો હતો કે તે બ્રાઉઝર આધારિત એપ્લિકેશન છે અને તે ખૂબ જ શક્તિશાળી છે.

અસ્તિત્વમાં નથી તેવી એપ વિશે વધુ વિચિત્ર દાવાઓ કરતાં તેઓએ લખ્યું હતું કે, “ટેક ફોગ એ લશ્કરી-ગ્રેડનું PSYOP છે – મનોવૈજ્ઞાનિક ઓપરેશન્સ – હથિયાર.” તેઓએ સુરક્ષા સંશોધકને ટાંકીને વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, આ પ્રકારની ક્ષમતા અત્યાર સુધી માત્ર રાજ્યના કલાકારોને જ દુશ્મનોની વસ્તી સામે ઉપયોગ માટે ઉપલબ્ધ છે.

ધ વાયરની ટેક ફોગ ફેબ્રિકેશનનો ઉપયોગ વિકિપીડિયા પરના બહુવિધ લેખો કે જે ભારતને ખરાબ પ્રકાશમાં દોરે છે તેના સંદર્ભ અને પુરાવા તરીકે પણ ઉપયોગમાં લેવાય છે. આવા લેખો દલીલ કરે છે કે ભારતમાં સ્વતંત્રતા અને લોકશાહીના ધોરણો કેવી રીતે ઘટી રહ્યા છે અને કેવી રીતે તેના માટે સંપૂર્ણપણે મોદી સરકાર જવાબદાર છે. ઉદાહરણ તરીકે, “ભારતમાં પ્રેસની સ્વતંત્રતા” શીર્ષક ધરાવતા વિકિપીડિયા લેખે આ વાતને સ્પષ્ટ કરવા ધ વાયર ટાંક્યો છે.

નોંધનીય છે કે વિકિપીડિયાને વિશ્વભરના લાખો અસંદિગ્ધ નેટીઝન્સ દ્વારા હજુ પણ તટસ્થ પ્લેટફોર્મ તરીકે ગેરસમજ કરવામાં આવે છે, જ્યારે વાસ્તવમાં ડાબેરી શિબિર સાથે જોડાયેલા વિચારધારકો દ્વારા તેનો કબજો લેવામાં આવ્યો છે, જેઓ ડાબેરી સંગઠનો અને પ્રકાશનો દ્વારા જૂઠાણા અને પ્રચારને વિસ્તૃત કરે છે. વિકિપીડિયામાં ડાબેરી વલણ ધરાવતા સંપાદકોનું વર્ચસ્વ છે અને આ રીતે, વિકિપીડિયા પરના કેટલાક પૃષ્ઠો પક્ષપાતી છે, જેમાં માહિતી ઉમેરવામાં આવે છે તે ડાબેરી વલણ ધરાવતા સંપાદકોની ધૂન અને ફેન્સીને પૂરી કરે છે.

વિકિપીડિયાના સહ-સ્થાપક, લેરી સેંગર, જેઓ હવે વિકિપીડિયા સાથે સંકળાયેલા નથી, તેઓ ઑનલાઇન જ્ઞાનકોશના પક્ષપાત વિશે વાત કરવા માટે રેકોર્ડ પર ગયા હતા. સેંગરે લખ્યું હતું કે તે તટસ્થ દૃષ્ટિકોણથી માહિતી રજૂ કરવાના લક્ષ્યની તેની મૂળ નીતિને લાંબા સમયથી ભૂલી ગયો છે, અને આજકાલ ભીડ-સ્રોત ઓનલાઈન જ્ઞાનકોશને “ઉદાર દૃષ્ટિકોણ” સાથે રાજકારણને આવરી લેવા માટે “ગણવામાં આવી શકે છે”.

ધ વાયરની ટેક ફોગ સ્ટોરી એ એક સંપૂર્ણ ઉદાહરણ છે જે નાઝી પ્રધાન પ્રચાર ગોબેલ્સે પ્રસિદ્ધ રીતે પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો: “જો જૂઠ હજાર વખત પુનરાવર્તિત થાય છે, તો તે સત્ય બની જાય છે.” ધ વાયરે તેના લેખને હમણાં માટે પાછું ખેંચી લીધું હશે, પરંતુ ઉદ્દેશિત જૂઠાણું અને પ્રચાર ઇતિહાસનો ભાગ બની ગયા છે અને વિવિધ વૈશ્વિક પ્લેટફોર્મ્સ પર ટાંકવામાં આવે છે, જેમાંથી કેટલાક ઉપર સૂચિબદ્ધ છે.

કેવી રીતે ધ એડિટર ગિલ્ડ ઓફ ઈન્ડિયાએ ધ વાયરના જૂઠાણાંને પ્રોત્સાહન આપ્યું

ધ વાયરના પ્રચાર લેખે ભારતની પ્રતિષ્ઠાને જે નુકસાન પહોંચાડ્યું છે તે ઉપરાંત, ચાલો આપણે એડિટર ગિલ્ડ ઓફ ઈન્ડિયાને પણ યાદ અપાવીએ કે તેઓએ જાન્યુઆરી 2022માં વાયર દ્વારા પત્રકારો પરના કાલ્પનિક હુમલાની નિંદા કરતો ‘બહાદુર’ પત્ર જારી કર્યો હતો.

The Editors Guild of India condemns the continuing online harassment of women journalists, which includes targeted and organised online trolling as well as threats of sexual abuse. pic.twitter.com/xt7abHyofi

— Editors Guild of India (@IndEditorsGuild) January 11, 2022

શું તેઓ હવે નિંદા પાછી ખેંચશે અને તેના બદલે વાયરની નિંદા કરતો બીજો પત્ર લખશે? ધ વાયરના નકલી અને પૂર્વગ્રહયુક્ત અહેવાલો સામે આવ્યા પછી ધ એડિટર ગિલ્ડ ઓફ ઈન્ડિયા શું કરશે તે કોઈનું અનુમાન છે.

જો કે, ટેક ફોગ એપિસોડ ભારતીયો માટે સાવચેતીભરી વાર્તા તરીકે સેવા આપે છે, કારણ કે એક ડાબેરી આઉટલેટ દ્વારા આ માત્ર એક પ્રચાર લેખ છે જે વૈશ્વિક સ્તરે ભારતની પ્રતિષ્ઠાને આટલું વ્યાપક નુકસાન પહોંચાડે છે. વાચકો અંદાજ લગાવી શકે છે કે ડાબેરી પ્રકાશનોના સમગ્ર મેશ દ્વારા વર્ષોથી કેટલું નુકસાન થયું છે.