નેત્રસ્તર દાહ (આંખો આવવી/Conjunctivitis), રોગ કે જે આંખોને અસર કરે છે, તેના કેસ સમગ્ર દેશમાં ચિંતાજનક દરે વધી રહ્યા છે. દેશના કેટલાક પ્રદેશો જેમ કે દિલ્હી-એનસીઆર, ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર વગેરેમાં કન્જકટીવાઈટિસ ઝડપથી ફેલાઈ રહ્યો છે, જે ચાલુ ચોમાસા સત્ર દરમિયાન પૂર જેવી પરિસ્થિતિઓનો પણ સામનો કરી રહ્યા હતા. તો આ રોગ સાથે ઘણા રોચક તથ્યો પણ જોડાયેલા છે, ખાસ કરીને તેને મળેલ વિશેષ નામો ‘જય બાંગ્લા’ અને ‘એપોલો 11’ બાબતે.
કન્જકટીવાઈટિસ મોટે ભાગે વાઇરસને કારણે થાય છે અને તે ફલૂ જેવો મોસમી રોગ છે અને ચોમાસા દરમિયાન ફેલાતો જોવા મળે છે. તે ખંજવાળ અને સ્રાવ સાથે આંખ લાલ થવાનું કારણ બને છે. જો કે આ રોગ દૃષ્ટિ માટે જોખમી નથી, તે એક પીડાદાયક સ્થિતિ છે. આ રોગ અત્યંત ચેપી છે.
કન્જકટીવાઈટિસ સામાન્ય રીતે ગુલાબી/લાલ આંખના રોગ તરીકે ઓળખાય છે. પરંતુ વિશ્વના વિવિધ પ્રદેશોમાં તેને વિવિધ નામોથી ઓળખવામાં આવે છે. આવા કેટલાક નામો ખૂબ જ અસામાન્ય છે, અને એવું એક નામ છે, ‘જય બાંગ્લા’. હા, ભારતમાં પશ્ચિમ બંગાળ અને આસામમાં આ રોગ સામાન્ય રીતે ‘જય બાંગ્લા’ તરીકે ઓળખાય છે, જે બીજી બાજુ બંગાળની જય બોલાવતો એક નારો પણ છે.
કન્જકટીવાઈટિસનું નામ ‘જય બાંગ્લા’ કઈ રીતે પડ્યું?
1971 માં, કલકત્તા (હવે કોલકાતા) સહિત પશ્ચિમ બંગાળમાં કન્જકટીવાઈટિસ રોગ વ્યાપકપણે ફેલાયો હતો. તે સમયે, બાંગ્લાદેશ મુક્તિ યુદ્ધ ચાલી રહ્યું હતું અને તેના કારણે બાંગ્લાદેશમાંથી બાંગ્લાદેશીઓનું તૂટેલી સરહદ દ્વારા ભારતમાં સામૂહિક સ્થળાંતર થયું હતું. આવા ઘણા બાંગ્લાદેશીઓને કન્જકટીવાઈટિસનો ચેપ લાગ્યો હતો. તેમાંથી આ રોગ ભારતમાં ઝડપથી ફેલાયો હતો અને રોગચાળામાં ફેરવાઈ ગયો હતો.
જ્યારે પશ્ચિમ બંગાળ સૌથી વધુ પ્રભાવિત થયું હતું, બીજી બાજુ કન્જકટીવાઈટિસ ભારતના કેટલાક રાજ્યોમાં ફેલાયો હતો અને તે રોગનું નામ દેશના મુખ્ય રોગચાળામાંના એક તરીકે નોંધાયેલ છે. યુદ્ધને કારણે તે સમયે ‘જય બાંગ્લા’ સૂત્ર ખૂબ જ લોકપ્રિય હતું, તેથી લોકોએ આ આંખના રોગ માટે આ શબ્દનો ઉપયોગ કરવાનું શરૂ કર્યું.
ત્યારથી, આ નામ લોકોની જીભ પર ચોંટી ગયું છે અને કન્જકટીવાઈટિસ હજુ પણ પશ્ચિમ બંગાળ અને આસામમાં ‘જય બાંગ્લા’ કહેવાય છે.
‘એપોલો 11’ થી લઈને બોમ્બેમાં હજ યાત્રાળુઓ સાથે પણ સંબંધ
આ રોગનું બીજું એક રસપ્રદ નામ અપોલો 11 છે. 1969માં પશ્ચિમ આફ્રિકામાં તીવ્ર હેમોરહેજિક કન્જકટીવાઈટિસ, રોગનું વધુ ગંભીર સ્વરૂપ, ફાટી નીકળ્યો હતો. જ્યારે આ રોગ ઘાનામાં પ્રથમ વખત દેખાયો, ત્યારે તે જ સમયે નાસાના એપોલો 11 મિશન હેઠળ પ્રથમ ચંદ્ર ઉતરાણ થઇ રહ્યું હતું. તેથી, આ રોગને ‘એપોલો 11’ રોગ કહેવામાં આવતું હતું. નોંધનીય છે કે આ નામનો ઉપયોગ હજી પણ પ્રદેશમાં રોગના સંદર્ભમાં થાય છે.
આગલા વર્ષે, જાવા અને ઇન્ડોનેશિયામાં આ રોગના બે વાર ફાટી નીકળ્યો હતો. કલકત્તામાં ફાટી નીકળ્યા પહેલા આ રોગ બોમ્બેમાં 1971માં દેખાયો હતો. આકસ્મિક રીતે, આ રોગ હજ યાત્રાળુઓ સાથે બોમ્બે આવ્યો હતો, જેઓ મક્કાથી પાછા ફર્યા હતા અને હજ દરમિયાન ચેપગ્રસ્ત ઇન્ડોનેશિયનો સાથે ભળી ગયા હતા.
તે વર્ષ પછી, કન્જકટીવાઈટિસ રોગ ભારતમાં પ્રવેશ્યો અને પૂર્વ પાકિસ્તાનીઓ યુદ્ધમાંથી છટકી ગયા અને ‘જય બાંગ્લા’ બન્યા. પશ્ચિમ બંગાળથી, આ રોગ સમગ્ર ભારતમાં ફેલાયો હતો.
કેવી રીતે ચેપ અટકાવી શકાય?
કન્જકટીવાઈટિસ એક ચેપી રોગ હોવાથી સાવચેતી રાખવાથી તેને અટકાવી શકાય છે. ઘણી સાવચેતીઓ કોવિડ -19 ચેપને રોકવા માટે લેવામાં આવતી પરિચિત સાવચેતીઓ જેવી જ છે. વારંવાર હાથ ધોવા અને આંખોને સ્પર્શવાનું ટાળવું એ નિવારણની ચાવી છે. રોગવાળા લોકો સાથે સંપર્ક ટાળવો, ભીડવાળી જગ્યાઓ ટાળવી અને રેલિંગ અથવા હેન્ડલ્સ જેવી સામાન્ય વસ્તુઓને સ્પર્શવાનું ટાળવું પણ મહત્વપૂર્ણ છે.
જે લોકોને ચેપ લાગ્યો છે તેઓને ડાર્ક ગોગલ્સનો ઉપયોગ કરવાની, તરવાનું ટાળવા, અન્ય લોકો સાથે ગાઢ સંપર્ક ટાળવા અને તેમની આંખોને સ્પર્શ ન કરવાની સલાહ આપવામાં આવે છે.
