મંગળવારે (19 સપ્ટેમ્બર), મોદી સરકારે નવા સંસદ ભવનમાં કાર્યવાહીના પ્રથમ સત્રની સાથે લોકસભામાં મહિલા અનામત બિલ રજૂ કર્યું હતું. જેના પર બુધવાર (20 સપ્ટેમ્બર) ના રોજ ચર્ચા થવાની છે.
આ મુદ્દે બોલતા વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ કહ્યું કે, “મહિલા આરક્ષણ પર ઘણા વર્ષોથી વ્યાપકપણે ચર્ચા અને વિચારણા થઈ રહી છે.”
“1996 માં પ્રથમ વખત આને લગતું બિલ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. અટલજીના કાર્યકાળ દરમિયાન, મહિલા અનામત બિલ ઘણી વખત રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ તેને પસાર કરવા માટે પૂરતું સમર્થન મળી શક્યું ન હતું, જેના કારણે તે સ્વપ્ન અધૂરું રહી ગયું હતું,” તેમણે કહ્યું.
For many years, there have been extensive discussions and debates on women's reservations.
— BJP (@BJP4India) September 19, 2023
In 1996, a bill related to this was introduced for the first time.
During Atal Ji's tenure, the Women's Reservation Bill was presented several times, but it couldn't gather enough support… pic.twitter.com/WTU0N8sLwl
બંધારણ (એકસો અને અઠ્ઠાવીસમો સુધારો) [PDF] નામનું બિલ સંસદના નીચલા ગૃહમાં કેન્દ્રીય કાયદા પ્રધાન અર્જુન રામ મેઘવાલે રજૂ કર્યું હતું.
આ બિલ ભારતીય બંધારણના અનુચ્છેદ 239AAમાં સુધારો કરશે, જે દિલ્હીના શાસન માળખા સાથે સંબંધિત છે. દિલ્હી વિધાનસભામાં અનુસૂચિત જાતિ (SC) સમુદાય માટે આરક્ષિત કુલ બેઠકોમાંથી એક તૃતીયાંશ હવે મહિલાઓ માટે અનામત રહેશે.
આ ઉપરાંત દિલ્હી વિધાનસભાની કુલ બેઠકોમાંથી એક તૃતિયાંશ બેઠકો પણ મહિલાઓ માટે આરક્ષિત હશે. જેમાં SC સમુદાયની મહિલાઓ માટે અનામત એક તૃતીયાંશ બેઠકોનો સમાવેશ થશે. દિલ્હી વિધાનસભામાં 70 બેઠકો છે, જેમાંથી 12 બેઠકો અનુસૂચિત જાતિ માટે અનામત છે.
લોકસભા અને રાજ્યની વિધાનસભાઓમાં બેઠકોની વહેંચણી પર અસર
મહિલા અનામત બિલ ભારતીય બંધારણની કલમ 330માં પણ સુધારો કરશે, જે લોકસભામાં SC અને ST સમુદાયોને અનામત આપે છે.
દિલ્હી વિધાનસભાની જેમ, સંસદના નીચલા ગૃહમાં એસસી/એસટી સમુદાય માટે અનામત કુલ બેઠકોમાંથી એક તૃતીયાંશ હવે મહિલાઓ માટે અનામત રહેશે, લોકસભાની કુલ બેઠકોમાંથી એક તૃતીયાંશ બેઠકો પણ મહિલાઓ માટે અનામત રહેશે ( SC/ST સમુદાયની સ્ત્રીઓ માટે 1/3 અનામત બેઠકો સહિત).
હાલમાં, લોકસભામાં 412 બિન અનામત બેઠકો અને 131 અનામત બેઠકો છે (84 અનુસૂચિત જાતિ માટે અને 47 અનુસૂચિત જનજાતિ માટે). આ બિલ રાજ્યસભા અથવા સંસદના ઉપલા ગૃહમાં સીટોની વહેંચણીને અસર કરશે નહીં.
આ બિલ ભારતીય બંધારણની કલમ 332 માં (જે વિધાનસભામાં SC અને ST માટે અનામતની જોગવાઈ કરે છે) સુધારા દ્વારા તમામ રાજ્યોની વિધાનસભાઓમાં મહિલાઓ માટે 1/3 અથવા 33% અનામત (અનામત અને બિનઅનામત બંને બેઠકો માટે) રજૂ કરશે.
બેઠકોનું રોટેશન, 15 વર્ષનો અસરકારક સમયગાળો અને વર્તમાન બેઠકોની વહેંચણીની અસર
ઉપરાંત, બિલમાં સીમાંકનની દરેક પ્રક્રિયા પછી દિલ્હી વિધાનસભા, રાજ્ય વિધાનસભાઓ અને સંસદના નીચલા ગૃહમાં બેઠકોના પરિભ્રમણની જોગવાઈ છે. તે 15 વર્ષના સમયગાળા માટે અમલમાં રહેશે, ત્યારબાદ સંસદ દ્વારા તેને લંબાવી શકે છે.
ઉલ્લેખનીય છે કે બંધારણ (એકસો અને અઠ્ઠાવીસમો સુધારો) બિલ દિલ્હી વિધાનસભા, લોકસભા અને અન્ય રાજ્યોની વિધાનસભાઓમાં વર્તમાન સીટ વિતરણને અસર કરશે નહીં.
આ કાયદા દ્વારા દાખલ કરાયેલી કલમ 334A(4) સ્પષ્ટ કરે છે –
આ અનુચ્છેદમાંનું કંઈપણ લોકસભા, રાજ્યની વિધાનસભા અથવા રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશની વિધાનસભામાં હાલ કોઈપણ પ્રતિનિધિત્વને અસર કરશે નહીં, જ્યાં સુધી કે તત્કાલીન લોકસભા, રાજ્યની વિધાનસભા અથવા રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશની વિધાનસભા ભંગ ના થાય.
મહિલા અનામત બિલ 2029ની ચૂંટણીને અસર કરશે
ઉલ્લેખનીય છે કે ઐતિહાસિક મહિલા અનામત બિલ 2024ની સામાન્ય વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ પર અસર કરે તેવી શક્યતા નથી. આનું કારણ એ છે કે બિલ 2027 પછી જ અમલમાં આવશે જ્યારે વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવામાં આવશે અને હાલના મતવિસ્તારોનું ફરીથી સીમાંકન કરવામાં આવશે.
બિલ દ્વારા દાખલ કરાયેલ નવી કલમ 334A(1) જણાવે છે –
“આ PAN અથવા ભાગ VIII ની ઉપરોક્ત જોગવાઈઓમાં કંઈપણ સમાયેલ હોવા છતાં, લોકસભા, રાજ્યની વિધાનસભા અને રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ દિલ્હીની વિધાનસભામાં મહિલાઓ માટે બેઠકોના આરક્ષણને લગતી બંધારણની જોગવાઈઓ, સીમાંકનની કવાયતના હેતુ માટે, તેની શરૂઆત પછી પ્રથમ વસ્તી ગણતરી માટે સંબંધિત ડેટા પ્રાપ્ત થયા પછી અમલમાં આવશે. બંધારણ (128મો સુધારો) અધિનિયમ, 2023 પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યો છે અને તેની સમયસીમા સમાપ્ત થવા પર તેની અસર બંધ થઈ જશે. આવી શરૂઆતથી પંદર વર્ષનો સમયગાળો. મતવિસ્તારો તે આગામી વસ્તી ગણતરી પછી જ ફરીથી તૈયાર કરવામાં આવશે, જે 2027 માં થવાની સંભાવના છે. વસ્તી ગણતરી 2021 માં થવાની હતી, પરંતુ કોવિડને કારણે તેમાં વિલંબ થયો હતો.
આવી સ્થિતિમાં, બંધારણ (એકસો અને અઠ્ઠાવીસમો સુધારો) બિલની 2023ની લોકસભા ચૂંટણી પર કોઈ અસર નહીં થાય.
