દિલ્હીમાં પ્રદૂષણ અને ઝેરી હવા માટે દિવાળીના ફટાકડા જવાબદાર હોવાનું કહેવાય છે. દિવાળી એ હિંદુઓનો તહેવાર છે, એટલે જ મીડિયા, ડાબેરીઓ, સેક્યુલરો, કહેવાતા પત્રકારો વગેરે બધા દિવાળી પાછળ પડી જાય છે. પરંતુ સત્ય સાવ અલગ જ છે. આંકડાઓ પરથી સાફ થઈ ગયું છે કે સત્ય શું છે. માહિતી અનુસાર, દિવાળી પહેલાના પ્રદૂષણના સ્તર અને આજના (13 નવેમ્બર 2023) વચ્ચે કોઈ ખાસ તફાવત નથી.
સુપ્રીમ કોર્ટે ફટાકડા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હોવા છતાં દિલ્હીમાં લોકોએ મોટી સંખ્યામાં ફટાકડા ફોડ્યા હતા. દિવાળી પર આટલા ફટાકડા ફોડ્યા પછી દિલ્હી-એનસીઆરના એર ક્વોલિટી ઈન્ડેક્સ (AQI) પર શું અસર થઈ છે તે જોવું રસપ્રદ છે કે તે દિવાળી પહેલાં કેટલું હતું, દિવાળી પછી કેટલું?
ડેટા પરથી તે સ્પષ્ટ થઈ ગયું છે કે ખેડૂતો પરાળ બાળવાની ઘટનાઓ અને અન્ય પરિબળો (બાંધકામ/વાહનો વગેરે) દર વર્ષે દિલ્હીને ગેસ ચેમ્બર બનાવવા માટે જવાબદાર છે, નહીં કે વર્ષમાં એક દિવસ ફોડવામાં આવતા ફટાકડા. આંકડાઓ પણ આ વાત સાબિત કરી રહ્યા છે. ડેટામાં એકરૂપતા જાળવવા માટે, અમે દિવાળીના 1 દિવસ પહેલા અને દિવાળીના 1 દિવસ પછી ડેટા લીધો હતો. સ્થળ અને સમય એક જ રાખ્યો જેથી વાયુ પ્રદૂષણને લગતા પરિબળોમાં વધુ ભિન્નતા ન આવે.
દિવાળી, ફટાકડા અને AQI: કેટલી અસર?
11 નવેમ્બરે, દિવાળીના એક દિવસ પહેલાં, સવારે 8 વાગ્યે, દિલ્હીના ઈન્ડિયા ગેટ પાસે સ્થિત મેજર ધ્યાનચંદ નેશનલ સ્ટેડિયમનો એર ક્વોલિટી ઈન્ડેક્સ (AQI) 246 હતો. દિવાળી પછી, તેનો AQI 13મી નવેમ્બરે સવારે 8 વાગ્યે 214 છે.
દિલ્હીના નેહરુ નગરનો AQI 11 નવેમ્બરના રોજ સવારે 8 વાગ્યે 258 હતો, જ્યારે 13 નવેમ્બરના રોજ સવારે 8 વાગ્યે તે 242 હતો.
હવે આપણે એનસીઆરના આંકડાઓ પણ જોઈએ. શું દિવાળીના ફટાકડાથી અહીં કોઈ ફરક પડ્યો છે? દિલ્હીને અડીને આવેલા ઉત્તર પ્રદેશના વિસ્તારો જોઈએ. ગાઝિયાબાદના વસુંધરા વિસ્તારમાં 11 નવેમ્બરે AQI 186ના સ્તરે હતો, જ્યારે 13 નવેમ્બરની સવારે તે 196 પર હતો.
દિલ્હીના સૌથી પ્રદૂષિત વિસ્તાર કહેવાતા આનંદ વિહારમાં પણ દિવાળીના ફટાકડાઓમાં કોઈ ખાસ ફરક નથી. અહીંનો AQI 11 નવેમ્બરે 296 હતો, જ્યારે દિવાળી પછી તે 13 નવેમ્બરે 312 હતો.
આવી સ્થિતિમાં એ સ્પષ્ટ થઈ રહ્યું છે કે દિલ્હીની હવાને ઝેરી બનાવવા માટે ફટાકડા એકલા જવાબદાર નથી. દિવાળીના લગભગ 15 દિવસ પહેલા દિલ્હીની હવા બગડવાની શરૂઆત થઈ હતી, જ્યારે પંજાબમાં ડાંગરની લણણીની સાથે, પૂર જોશમાં પરાળ સળગાવવામાં આવી રહ્યો હતો.
AQI આંકડા, નિશાના પર દિવાળી
જ્યારે નકલી પત્રકારો, ડાબેરીઓ, સેક્યુલર બનતા ફરતાં લોકો આંકડા સાથે સંબંધિત કંઈક શેર કરે છે, ત્યારે તેઓ રમત રમતા હોય છે. આ રમત સમય અથવા સ્થળ સાથે સંબંધિત છે. સામાન્ય લોકો સામાન્ય રીતે આ રમતને સમજી શકતા નથી. ઉદાહરણ તરીકે રાજદીપ સરદેસાઈને લો. આનંદ વિહારના AQI અંગે તેમણે જે આંકડા શેર કર્યા છે તે ભ્રામક છે… સત્યથી દૂર છે.
This is a FAKE news.
— Shashank Shekhar Jha (@shashank_ssj) November 13, 2023
In Anand Vihar,
AQI before Deepawali: 282
AQI after Deepawali (today): 296
Dear @DelhiPolice,
kindly lodge an FIR against @sardesairajdeep for intentionally spreading fake news & defaming Hindu festival Deepawali. pic.twitter.com/gFoAVAQ23e
કોઈપણ સ્થળના એર ક્વોલિટી ઈન્ડેક્સ (AQI) ડેટાને શેર કરવાનો સમય બદલવાથી, પરિણામો જોનારા લોકોને મોટો તફાવત જોવા મળશે. તે આ રીતે સમજી શકાય છે. જો કોઈ વ્યક્તિ દિવાળીના દિવસે રાત્રે 12 વાગ્યાથી સવારે 5-6 વાગ્યા સુધી કોઈપણ સ્થળનો AQI શેર કરે છે, તો તે ચોક્કસપણે ઊંચો રહેશે કારણ કે તે સમયે હવામાં ખૂબ ભેજ હોય છે. આવી સ્થિતિમાં, આ ભેજને કારણે પ્રદૂષણ માટે જવાબદાર કણો હવામાં લાંબા સમય સુધી ફસાયેલા રહે છે. રાજદીપ જેવા લોકો આંકડાઓ સાથે રમે છે અને સોશિયલ મીડિયા પર લોકોને નિશાન બનાવે છે – દિવાળીને, હિંદુ ધર્મને.
સ્ટબલ, AQI અને AAP
દિલ્હીમાં 10 નવેમ્બરે પડેલા વરસાદથી પ્રદૂષણમાં થોડી રાહત મળી હતી. અગાઉ 8 નવેમ્બરના રોજ દિલ્હીના ઘણા વિસ્તારોનો AQI 500થી વધુ હતો. તે જ દિવસે સવારે 10:30 વાગ્યે આનંદ વિહારમાં AQI સ્તર 999 હતું. નેશનલ સ્ટેડિયમમાં 378, નેહરુ નગરમાં 400 હતો.
નોંધનીય છે કે આ સમયગાળા દરમિયાન, પંજાબમાં પરાળ સળગાવવાનો દર 2,000/દિવસને પાર કરી ગયો હતો. આવી સ્થિતિમાં પંજાબમાંથી નીકળતા પરાળના ધુમાડાને કારણે દિલ્હી પ્રદૂષિત થઈ રહ્યું હતું. IIT દિલ્હીના અભ્યાસમાં એ પણ સાબિત થયું છે કે દિવાળીના ફટાકડા દિલ્હીમાં પ્રદૂષણનું મુખ્ય કારણ નથી.
પંજાબમાં આ વર્ષે સપ્ટેમ્બરથી નવેમ્બર વચ્ચે 23,000 થી વધુ પરાળ બાળવાની ઘટનાઓ નોંધાઈ છે. AAP સરકારના પંજાબના મુખ્યમંત્રી ભગવંત માન આને રોકવામાં નિષ્ફળ રહ્યા છે. પંજાબના ખેડૂતો પરાળને આગ લગાડવા માટે તેમના અધિકારીઓને મળી રહ્યા છે. આ નિષ્ફળતાને ઢાંકવા માટે દિલ્હીના AAP પ્રવક્તા આગળ આવી રહ્યા છે.
AAPના લોકો હવે સાબિત કરવાની કોશિશ કરી રહ્યા છે કે પ્રદૂષણ પંજાબના પરાળના કારણે નહીં પરંતુ હરિયાણાના પરાળથી થાય છે. તે જ સમયે, આમ આદમી પાર્ટીની સરકાર દ્વારા દિલ્હીની અંદર કચરાનું નિરાકરણ ન કરવા અને સ્મોગ ટાવર સહિતના પ્રદૂષણને નિયંત્રિત કરવા માટે સમયસર પગલાં ન લેવાને કારણે, દિલ્હીના લોકોને ઝેરી હવામાં શ્વાસ લેવાની ફરજ પડી છે.
