‘ખેડૂત આંદોલન’ – જો કોઈ ખેડૂત કહે કે આ અમને બદનામ કરવા માટે થયું છે, તો તમે શું વિચારશો? પરંતુ, આંદોલનકારીઓના દેશ ભારતમાં કંઈક આવું જ બન્યું છે. જાતિ-ભાષા-પ્રદેશથી ઉપર ઊઠીને ‘કિસાન ગર્જના રેલી’ કરવા આવેલા ખેડૂતોએ એકીસ્વરમાં કહ્યું કે રાકેશ ટિકૈત અમારા નેતા નથી. ‘ખેડૂત આંદોલન’ ખેડૂતોને બદનામ કરવા માટે હતું, આવું પણ ખેડૂતોએ કહ્યું. તો પછી રાકેશ ટિકૈતને ‘ખેડૂત નેતા’ બનાવનારા લોકો કોણ હતા?
દેખીતી રીતે, વિપક્ષમાં બેઠેલા પક્ષોએ તેમને ‘ખેડૂત નેતા’ બનાવ્યા, જેઓ તેમના આંદોલનમાં સક્રિયપણે સામેલ પણ હતા. બદલામાં, આ ‘ખેડૂત નેતાઓ’એ પશ્ચિમ બંગાળ જેવા રાજ્યોમાં ભાજપ વિરુદ્ધ પ્રચાર કર્યો હતો. મીડિયા દ્વારા તેમને ‘ખેડૂત નેતા’ બનાવવામાં આવ્યા હતા, જેની સામે તેઓ ઉશ્કેરણીજનક નિવેદનો આપતા હતા અને પ્રેસને મસાલો મળતો હતો. તેમને પંજાબના ખાલિસ્તાનીઓ અને પશ્ચિમ ઉત્તર પ્રદેશના જાતિવાદી ઠેકેદારોએ ‘ખેડૂત નેતા’ બનાવ્યા, જેઓ તેમના રાજકીય લાભ ખાટવામાં વ્યસ્ત હતા.
જરા યાદ કરો કે ‘ખેડૂત આંદોલન‘, જેણે એક વર્ષ સુધી દિલ્હીની સરહદો એવી રીતે ઘેરી લીધી હતી કે NCRના લાખો રહેવાસીઓ અને કામદારો રોજેરોજ પરેશાન થતા હતા અને કંઈ કરી શકતા ન હતા. AAP સરકાર આ વિરોધીઓને અનાજ અને પાણી આપતી હતી. કેન્દ્ર સરકારે ટોળાશાહી સામે મજબૂત વલણ અપનાવ્યું ન હતું અને છેવટે ત્રણેય કૃષિ કાયદાઓ રદ થતાં કૃષિ સુધારાની યોજના અટકી ગઈ હતી.
આ કેવું ‘ખેડૂત આંદોલન’ હતું, જ્યાં હત્યાઓ અને બળાત્કારો થતા હતા. આ કેવું ‘ખેડૂત આંદોલન’ હતું, જ્યાં સ્થાનિક ગ્રામજનોની છોકરીઓની છેડતી કરવામાં આવી હતી. આ કેવું ‘ખેડૂત આંદોલન’ હતું, જેની ભીડે લાલ કિલ્લા પર ચડીને ત્રિરંગા ઝંડાનું અપમાન કર્યું હતું. આ કેવું ‘ખેડૂત આંદોલન’ હતું, જ્યાં લાચાર પોલીસકર્મીઓ દેખાવકારોની સામે પોતાના જીવની ભીખ માંગતા જોવા મળ્યા હતા. આ કેવું ‘ખેડૂત આંદોલન’ હતું, જેના દ્વારા પાકિસ્તાન ભારતમાં અશાંતિ ફેલાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું હતું.
राकेश टिकैत वाले ‘किसान आंदोलन’ से हत्या, जिंदा जलाने और बलात्कार की घटनाएँ सामने आती थीं, जबकि #किसान_गर्जना_रैली में विभिन्न प्रांत की महिलाएँ अपनी पारंपरिक वेशभूषा में अपनी संस्कृति का प्रदर्शन करती दिखीं।
— Anupam K. Singh (@anupamnawada) December 19, 2022
ये आक्रोश जताने और अपनी माँगें लेकर भी आए थे, लेकिन दुर्भावना से नहीं। pic.twitter.com/WU86xOw7UC
હું સોમવારે (19 ડિસેમ્બર, 2022) દિલ્હીના રામલીલા મેદાનમાં આયોજિત ‘ભારતીય કિસાન સંઘ’ની ‘કિસાન ગર્જના રેલી’ને કવર કરવા પહોંચ્યો ત્યારે 50,000 ખેડૂતોનો શાંતિપૂર્ણ વિરોધ જોઈને મારા મનમાં પ્રશ્ન ઊભો થયો કે શું રાકેશ ટિકૈત, દર્શન પાલ, હન્નાન મોલ્લા અને યોગેન્દ્ર યાદવના નેતૃત્વમાં જે બન્યું તેને ખરેખર ‘આંદોલન’ કહી શકાય? ‘કિસાન ગર્જના રેલી’માં દેશભરમાંથી ખેડૂતો એકઠા થયા હતા અને તેમનું કહેવું હતું;
- કૃષિ કાયદા વિરુદ્ધ ‘ખેડૂત આંદોલન’ રાજકારણથી પ્રેરિત હતું.
- રાકેશ ટિકૈત અમારા નેતા નથી.
- ‘ખેડૂત આંદોલન’ને રાજકીય ભંડોળ હતું.
- ‘ખેડૂત આંદોલન’ ખેડૂતોને બદનામ કરવા માટે થયું હતું.
- ‘ખેડૂત આંદોલન’ની માંગણીઓ પ્રાંતીય અને દ્વેષથી ભરેલી હતી.
વાસ્તવમાં, ‘કિસાન ગર્જના રેલી‘ ના ખેડૂતો એ જ દિવસે સવારે અથવા એકાદ દિવસ પહેલાં દિલ્હી પહોંચ્યા હતા અને તેમાંથી મોટાભાગના રેલીના સમાપનના દિવસે જ નીકળી ગયા હતા. ડિસેમ્બરના મધ્ય પછી કડકડતી ઠંડીમાં રાષ્ટ્રીય રાજધાનીમાં એકઠા થયેલા આ ખેડૂતોને ખેતીનું ધ્યાન રાખવું પડે છે અને હવે તેમને ઘઉં અને અન્ય રવિ પાકની મોસમમાં ખેતરમાં સમય પસાર કરવો પડે છે. પછી વિચારો, ‘ખેડૂત આંદોલન’માં એવા લોકો કોણ હતા જેઓ એક વર્ષથી વધુ સમય સુધી બેઠા હતા અને ખેતી કર્યા વિના તેમનું ઘર ચાલતું હતું?
‘કિસાન ગર્જના રેલી’માં ઘણી મહિલાઓ પણ હતી. રેલી પૂરી થયા બાદ આ લોકો નાના-નાના ફળો કે ઘરેથી લાવેલા ખોરાક ખાતા જોવા મળ્યા હતા. જોકે સંસ્થાએ ત્યાં ભોજનની વ્યવસ્થા કરી હતી. અહીં કોઈ લક્ઝરી ટેન્ટ નહોતા, સામે બધું જ દેખાતું હતું. અમે રાકેશ ટિકૈતના ‘ખેડૂત આંદોલન’માં ટેન્ટમાં એસી સહિતની અન્ય સુવિધાઓ જોઈ છે. પરંતુ, અહીં ખેડૂત એક સામાન્ય ખેડૂત જેવો હતો – તેના પ્રાંતીય વસ્ત્રોમાં સજ્જ, તેની સ્થાનિક સંસ્કૃતિ દર્શાવતો, મીડિયા સાથે શાંતિથી વાત કરતો.
‘કિસાન ગર્જના રેલી’ને લઈને મીડિયામાં અહેવાલો આવ્યા હતા. ‘ખેડૂતોનું પ્રદર્શન’ આ શબ્દો સાંભળીને જનતાની પ્રતિક્રિયા ખૂબ જ કડવી હતી. કોઈએ પૂછ્યું કે હવે મફતમાં બીજું શું માગવા આવ્યા છે, તો કોઈએ કહ્યું કે કેન્દ્ર સરકારે ઝૂકીને કૃષિ કાયદા રદ કર્યા, તો પછી બહાર કેમ આવ્યા? ખેડૂતો અને તેમના દેખાવોને લઈને આવા વિરોધની રચનાને કારણે, એ જ ‘ખેડૂત આંદોલન’ 1 વર્ષ સુધી ચાલ્યું, જે સિંઘુ અને ટિકરીની જેમ દિલ્હીની સરહદો પર બેઠું હતું.
રાકેશ ટિકૈત કહેતા હતા કે તેમની પાસે 700 માંગણીઓની યાદી છે. ‘બિલ્લા ઉતારવા’ જેવા તેમના નિવેદનો પણ સૂચવે છે કે તેઓ ખેડૂતોની સમસ્યાઓના ઉકેલ માટે ખરેખર કેટલા હકારાત્મક હતા. કેન્દ્ર સરકારના મંત્રીઓએ અનેક રાઉન્ડની વાટાઘાટો કરી, તમામ નિષ્ફળ રહી હતી. ‘કૉન્ફેડરેશન ઑફ ઑલ ઈન્ડિયા ટ્રેડર્સ (CAIT)’ એ માહિતી આપી હતી કે ‘ખેડૂત આંદોલન’ને કારણે દેશને 60,000 કરોડ રૂપિયાનું નુકસાન થયું હતું. જીવનજરૂરી ચીજવસ્તુઓની અવરજવરમાં સમસ્યા સર્જાઈ હતી.
જ્યારે, ‘કિસાન ગર્જના રેલી’ માં દ્રશ્ય તેનાથી વિરુદ્ધ હતું. ત્યાં તૈનાત પોલીસકર્મીઓ અને પેરા-મિલિટરીના માણસોમાં હળવાશ હતી. દરેક જણ કાયદાને સહકાર આપી રહ્યા હતા. ચાંદની ચોક અને આસપાસના વિસ્તારના ફેરિયાઓ નાની વસ્તુઓ લઈને ત્યાં પહોંચી ગયા હતા, જેથી કેટલીક વસ્તુઓનું વેચાણ થઈ શકે. લોકો બહારથી વૂલન કપડા અને સસ્તી વસ્તુઓ પણ ખરીદી રહ્યા હતા. ક્યાંય નાસભાગ મચી ન હતી. જેમાં વડીલોથી લઈને યુવાનો અને મહિલાઓની હાજરી હતી.
‘કિસાન ગર્જના રેલી’ માં, અમે ખેડૂતોને તેમનો સામાન અને થેલીઓ રાખતા અને તેમની સુરક્ષા કરતા જોયા. આ લોકો તેમની સાથે જરૂરી કપડાં અને અન્ય વસ્તુઓ લાવ્યા હતા, જે તેઓ પાછી પણ લઈ ગયા હતા. કેટલાક રેલવે સ્ટેશનનું સરનામું પૂછી રહ્યા હતા તો કેટલાક ફોન કરીને પોતાના પરિચિતોને મળવા જઈ રહ્યા હતા. આ આંદોલનમાં સામાન્ય લોકો હતા, કોઈ ફેન્સી ગ્રુપ નહીં. હા, AAP સરકારે તેમને પાણી પૂરું પાડ્યું ન હતું કારણ કે તેઓ ઉપદ્રવી ન હતા.
‘ખેડૂત આંદોલન’માં ખાલિસ્તાનીઓની સક્રિયતા પણ છૂપી ન હતી. પ્રતિબંધિત સંગઠન SFJના પન્નુએ વીડિયો જાહેર કરીને શીખ યુવાનોને ઉશ્કેરવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું. ટ્રેક્ટરને હથિયાર બનાવવાથી લઈને લાલ કિલ્લા પર ખાલિસ્તાની ઝંડો ફરકાવવા સુધીની વાતો હતી. આ ‘આંદોલન’માં ISIના લોકો પ્રવેશ્યા હતા. પછી ભલે તે લખબીર સિંહ નામના દલિતની નિહંગો દ્વારા અપવિત્રતાના આરોપમાં હત્યા હોય કે પછી શરાબીઓ દ્વારા મુકેશને જીવતો સળગાવવાનો હોય – ‘ખેડૂત આંદોલન’ ડ્રગ્સ અને ઉગ્રવાદનો અડ્ડો બની ગયું હતું. 26 જાન્યુઆરી, 2021ના રોજ ટ્રેક્ટરના સ્ટંટને કારણે એક ખેડૂતનું પણ મોત થયું હતું, જેના પર રાજદીપ સરદેસાઈ જેવા લોકોએ ફેક ન્યૂઝ ફેલાવ્યા હતા.
જ્યારે ‘કિસાન ગર્જના રેલી’ માં પર્યાવરણ અને આરોગ્યના રક્ષણની વાત કરવામાં આવી રહી હતી, તો પ્રકૃતિની વાત કરવામાં આવી રહી હતી. અહીં પણ નારાજગી હતી, કેન્દ્ર સરકાર સામે વિરોધ હતો – પરંતુ કોઈ ચોક્કસ પક્ષ પ્રત્યે કોઈ ખરાબ ઈચ્છા નહોતી.
‘ખેડૂત આંદોલન’ વખતે ટિકરી બોર્ડર પર બંગાળની એક છોકરી પર સામૂહિક બળાત્કાર થયો હતો અને આ સમાચારને દબાવવાના તમામ પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા હતા. મહિલા પત્રકારો સાથે દુર્વ્યવહાર પણ થતા જોવા મળ્યા હતા. બીજી તરફ, ‘કિસાન ગર્જના રેલી’ માં તમામ ઉંમરની મહિલાઓ વિરોધમાં ભાગ લેતી જોવા મળી હતી અને તેમની પરંપરાનું મુક્તપણે પ્રદર્શન કરતી જોવા મળી હતી.
એક ‘ખેડૂત’ હતો જેણે પ્રજાસત્તાક દિવસે દિલ્હીમાં પ્રવેશ કર્યો હતો, 300 પોલીસકર્મીઓને ઇજા પહોંચાડી હતી અને રામ મંદિરની ઝાંખીને નુકસાન પહોંચાડ્યું હતું. એક આ ‘ખેડૂતો’ છે, જેઓ આવ્યા, સરકાર સામે તેમની માંગણીઓ મૂકી, પોતાનો ગુસ્સો દર્શાવ્યો અને પછી પાછા ફર્યા. અહિંસા, લોકશાહી અને શાંતિની વાત કરી. એક તે ‘ખેડૂતો’ હતા જેમણે રસ્તાઓ અને જાહેર સ્થળો પર કબજો જમાવ્યો હતો. જેમણે ‘ખેડૂત’ શબ્દનો દુરુપયોગ કરવા માટે ખેડૂત ન કરે તે બધું કર્યું.
